Kunst in de middeleeuwen

De kunst in de vroege middeleeuwen (500-1100) - romaanse kunst

De vroege middeleeuwen - overgang en verwarring

Uit de periode van 500 tot 800 is in Europa weinig bewaard gebleven. Op literair gebied kunnen de bijbelvertalingen worden genoemd, zoals de Heliand, een vertaling/bewerking van omstreeks 800.

De culturele overblijfselen uit de periode van 800 tot 1100 worden aangeduid met de term romaanse kunst. In de architectuur zien we doorgaans lage, gedrongen bouwwerken met weinig ramen en dikke muren. De uitvoering is relatief eenvoudig. Er zijn nauwelijks versieringen. In de schilderkunst zien we vrij primitieve figuren en in de handschriften eenvoudige versieringen.

Vroege middeleeuwen - romaanse kunst

De kunst in de hoge middeleeuwen (1000-1300) - gotische kunst

De hoge middeleeuwen - verfijning en grandeur

In de bloeitijd van de middeleeuwen en in de late middeleeuwen verfijnde de kunst op allerlei terreinen: de gotische kunst.

In de architectuur komt die het beste tot uitdrukking: hoge, gedurfde gebouwen met grote ramen die als het ware de overwinning van de geest over de materie symboliseren. Uit deze periode dateren de grote kathedralen van Europa. Waar komen ze plotseling vandaan? Hoe worden ze zomaar gebouwd? En wat is de symboliek van/in de gebouwen? Een mooi voorbeeld is de kathedraal van Amiens. Vergelijk de hoogte en het portaal van de romaanse kerk hierboven maar eens met die van de kathedraal in Amiens!

Hoge middeleeuwen - gothische kunst
		Een weergave van het portaal in Amiens: met verlichting (links) en in detail (rechts). In alles werd de middeleeuwer gemaand zich verre te houden vande zeven doodzonden, en te streven naar de zeven deugden
De façade van de kathedraal van Amiens, het portaal en een detail daarvan.
	De voorkant van de kathedraal van Orvieto vertelt de middeleeuwer een duidelijk verhaal ...
De boekillustraties worden gekenmerkt door veel versieringen en een overdaad aan details. En ook hier heeft alles betekenis.
Het Getijdenboek van Maria van Bourgondië	Het Utrechts Getijdenboek

De kunst in de late middeleeuwen (1300-1500) - ontbinding en overgang

De late middeleeuwen - lijden en angst

De veertiende eeuw begon slecht: een pestepidemie doodde tussen 1346 en 1351 miljoenen mensen in Europa. De ziekte had niet alleen gevolgen voor de volksgezondheid, de bevolkingsafname en de economische neergang, maar ze tastte ook het vertrouwen van de mensen aan.

In heel Europa ontstond er dan ook een gevoel van fatalisme: leefde men in 'het einde der tijden', zou de wereld binnenkort vergaan en zou dus de cultuur en het maatschappelijk bestaan tot ondergang gedoemd zijn? Overal ontstonden groeperingen die wezen op de noodzaak tot inkeer en boetedoening.

De late middeleeuwen worden dan ook gekenmerkt door ontreddering: houvast ontbrak, hoop op een gunstige toekomst verdween en daarvoor in de plaats kwam een zeer sterk gevoel van sterfelijkheid en eindigheid: memento mori - Denk eraan: je zult sterven en ben je daar wel klaar voor?

In de kunst zien we dat vooral terug in de afschrikwekkende afbeeldingen van de dood. Christus werd niet meer als machtige God afgebeeld of als redder, maar als lijdende mens. In de architectuur kwamen lugubere bouwsels met mensenskeletten, de beeldende kunst was vol van dodendansen en mysterieuze grillige fantasieën. En in de literatuur overheersten schuldbesef en boetedoening.

Aan het einde van de middeleeuwen verwachtte men dat de wereld spoedig zou vergaan!

Late middeleeuwen - memento mori
Lijdende Christus van Hugo van der Goes	Dodendans - fresco op de muur van de kerk van Hrastovlje (Slovenië)
Schedels in een muur van de kerk in Alcantarilha (Portugal)	De muur van schedels op het laatmiddeleeuwse Parijse kerkhof Saint Hilaire
Jeroen Bosch, De Tuin der Lusten (drieluik)
Om het schilderij De tuin der lusten te begrijpen is heel veel uitleg nodig. Dat is niet noodzakelijk bij het schilderij hiernaast. Met goed kijken komt de moderne toeschouwer een heel eind. De late middeleeuwer herkende echt alles op het schilderij en wist wat ermee werd bedoeld. Maar ook wij kunnen wel begrijpen welke boodschap de schilder wilde meegeven ... De Latijnse tekst onder het graf luidt: Si quis eris qui transieris hoc respice plora Sum quod eris quod es ipse fui pro me precor ora Vertaling: Als je toevallig langskomt: zie en ween. Ik ben wat jij zult zijn. Wat jij bent, ben ik geweest. Ik smeek je, bid voor mij. Wil je meer uitleg? Klik hier.
	Meester van de Spes Nostra