Karel ende Elegast

De taal: middelnederlands

Fraeye historie ende al waer
Mach ic v tellen hoorter near
Het was op enen auontstont
Dat karel slapen begonde
Tengelem op den rijn
Dlant was alle gader sijn
Hi was keyser ende coninc mede
Hoort hier wonder ende waerhede
Wat den coninc daer gheuel
Dat weten noch die menige wel

Dit zijn de eerste tien regels van de ridderroman Karel ende Elegast.
Erg makkelijk leest zo’n middeleeuwse tekst niet, je kunt wel wat tips gebruiken ...

We spreken van middelnederlands als we het hebben over de verzamelde dialecten die in de twaalfde eeuw (en later) in de gebieden die we nu Nederland en Vlaanderen noemen.
Er waren geen algemene regels voor de spelling zodat er in de handschriften - zelfs van één en hetzelfde werk - grote en kleine verschillen te zien zijn.
Er werd meer fonetisch gespeld dan tegenwoordig. Dat wil zeggen: afgaande op de klanken die de middeleeuwers hoorden, bijvoorbeeld lant i.p.v. land.
Om een klinker lang te maken werd een ‘e’ gebruikt als rekkingsteken, bijvoorbeeld in gevaer. Soms gebruikte men hiervoor een ‘i’: bijvoorbeeld (nu nog) in Oisterwijk.
Als er in het Middelnederlands een ‘ij’ staat, geeft dit een wat Ianggerekte ‘ie’ weer. Je spreekt strijt dus uit als striet.
Een ontkenning wordt vaak door twee woorden aangegeven, zoals nu nog in het Frans ne ... pas: hi en mochte niet ontgaen (= Hij kon niet ontsnappen).
Onbeklemtoonde woorden worden vaak vast aan het hoofdwoord geschreven: thooft (= het hoofd), seggict (= zeg ik het), wasse (= was ze).
In sommige woorden komen verschillende klanken voor. Zo heb je paart, maar er kan ook staan peert. Naast duur, zien we dier (de oorsprong van ons woord dierbaar).

Dit was dan een korte cursus Middelnederlands!
Gelukkig hoef je de tekst niet zonder hulp te lezen. Er zijn verschillende uitgaven die het lezen vergemakkelijken: er zijn boekjes waarin de moeilijke woorden in de kantlijn of onderaan iedere bladzijde verklaard worden, andere drukken naast de Middelnederlandse tekst de vertaling in modern Nederlands af.

Hier maken we gebruik van beide mogelijkheden:

De middelnederlandse tekst is afgedrukt, met daarnaast de vertaling in hedendaags Nederlands;
In de oorspronkelijke tekst zijn woorden of fragmenten onderstreept. Je kunt de toelichting openen door er op te klikken.

Herkomst en datering

Het verhaal van Karel de Grote die uit stelen gaat is waarschijnlijk ...

Tekst en vertaling

Karel ende Elegast - Middelnederlands en modern Nederlands
	A Inleiding. De verteller vraagt de aandacht van de toehoorders voor een waar gebeurd verhaal.
1	Fraeye historie ende al waer Mach ic v tellen hoorter near Het was op enen auontstont Dat karel slapen begonde Tengelem op den rijn Dlant was alle gader sijn Hi was keyser ende coninc mede Hoort hier wonder ende waerhede Wat den coninc daer gheuel Dat weten noch die menige wel	Een echt en waargebeurd verhaal Zal ik u vertellen, luister ernaar! Het was op een avond Dat Karel ging slapen In Ingelheim aan de Rijn Al het land was van hem; Hij was keizer en koning. Hoor hier de wonderlijke waarheid! Wat de koning daar overkwam Weten de meesten nog wel.
	B Het begint op de avond vóór de belangrijke hofdag. Karel de Grote gaat slapen. In zijn slaap verschijnt een engel met een vreemde boodschap ...
11	Tenghelem al daer hi lach Ende waende op den anderen dach Crone draghen ende houden hof Om te meerderen sinen lof Daer die coninc lach ende sliep Een heilich engel aen hem riep So dat die coninc ontbrac Biden woerden die dengel sprac Ende seyde staet op edel man Doet haestelic v cleeder an Wapent v ende vaert stelen God die hiet mi v beuelen Die in hemelrike is here Of ghi verliest lijf ende eere En steeldi in deser nacht niet So is v euel gheschiet Ghi sulter omme steruen Ende uwes leuens deruen Eer emmermeer scheit dit hof Nv verwacht v daer of Vaert stelen of ghi wilt Neemt uwen speere ende uwen schilt Wapent v sit op v paert Haestelic ende niet en spaert Dit verhoorde die coninc Het docht hem een vreemde dinc Want hi daer niemant en sach Wat dat roepen bedieden mach Hi waendet slapende hebben gehoort Ende hilt hem niet an dat woert Dengel die van gode quam Sprac den coninc als die was gram Staet op karel ende vaert stelen God hiet my v beuelen Ende ontbiedet v te voren Anders hebdi v lijf verloren Met dien woerde sweech hi Ende die coninc riep ay mi Als die seere ws vereent Wat ist dat dit wonder meent Ist alfs ghedroch dat mi quelt Ende dit grote wonder telt Ay hemelsche drochtijn Wat node soude mij sijn Te stelen ic ben so rike En is man in aertrijcke Weder coninc noch grauen Die so rijc sijn van hauen Si moeten mi sijn onderdaen Ende te minen diensten staen Mijn lant is so groot Men vint nyewers sijns ghenoot Dlant is algader mijn Tot colene opten rijn Ende tot romen voort Alst den keyser toe behoort Ic ben here mijn wijf is vrouwe Oest totter wilder denouwe Ende west totter wilder see Nochtans heb ic goets veel meer Galissien ende spandien lant Dat ic selue wan mitter hant Ende ic die heydene verdreef Dat mi tlant alleene bleef Wat node soude mi sijn dan Te stelen ellendich man Waer om ontbiedet mi dit god Node brekic sijn ghebot Wistic dat hijt mi ontbode En mochs niet ghelouen node Dat mi god die lachter onste Dat ic te stelen begonste Daer hi lach in dit ghepeyns Hare tale weder ende gheyns So vaecte hi een luttelkijn So datti looc die oghen sijn Doe seide dingel van te voren Wildi gods ghebot verhoren Heer coninc so sidi ontdaen Het sel v an v leuen gaen Dengel vanden paradise Sprac coninc doet als die wise Vaert stelen ende wert dief Al hebdijs nv groot ongerief Het sal v namaels wesen lief Met deser talen voer dengel dan Ende karel hem tseynen began Vanden wonder dat hi hoorde Gods ghebot sine woerde En wil ic niet laten achter Ic sel dief wesen al ist lachter Al soudic hanghen bider kelen Nochtan haddic lieuer vele Dat mi god name ghemeene Dat ic van hem houde te leene Beyde borch ende lant Sonder mijns ridders ghewant Ende ic mi moeste gheneeren Mitten schilde ende metten speere Als een die niet en heeft Ende op die auenture leeft Dat ware mijn wille bet Dan ic gheuanghen ben int net Ende ic nv moet stelen varen Sonder eenich sparen Varen stelen oft god verwercken Nv so moetti mi gestercken Ic woude ic ware vuter sale Sonder nieumare ende tale Ende mi waer ghecost opten rijn Seuen borghen van steenen fijn Wat sel ic segghen van oneeren Den ridderen ende den heeren Die hier liggen in die sale Wat sal wesen mine tale Dat ic in deser duyster nacht Alleene sonder yemants cracht Moet varen in een lant Dat mi is vremde ende onbecant	In Ingeheim, alwaar hij lag, Was hij van plan om de volgende dag Zijn kroon te dragen en hof te houden Om zijn aanzien te vergroten. Toen de koning daar lag te slapen, Riep een engel hem, Zodat de koning wakker werd Van de woorden die de engel sprak. Hij zei: ‘Sta op, edele man, Doe snel uw kleren aan, Pak uw wapens en ga stelen - God, die koning is in de hemel, Liet mij u dit bevelen - Anders verliest u uw leven en uw eer. Als u deze nacht niet gaat stelen, Zal u iets slechts overkomen: U zult erdoor sterven En om het leven komen Nog voordat de hofdag voorbij is. Dus hoed u hiervoor: Ga stelen, alstublieft. Neem uw speer en uw schild, Wapen u, neem uw paard En wacht niet langer. Dit hoorde de koning. Hij vond het maar vreemd - Want hij zag niermand - En hij wist niet wat dit roepen te betekenen had. Hij dacht dat hij het in zijn slaap gehoord had. Daarom volgde hij de opdracht niet op. De engel, die van God kwam, Sprak de koning aan met boze toon: ‘Sta op Karel, en ga stelen - God liet mij u dit bevelen En gebiedt het u met nadruk – Anders zult u uw leven verliezen.’ Na deze woorden zweeg hij En de koning riep: ‘Arme ik,’ - Want hij was erg van streek – ‘Wat betekent dit wonder? Is het een kwade geest die mij lastigvalt En mij dit wonder vertelt? Ach, hemelse heer, Waarom zou ik gaan Stelen? Ik ben zo rijk. Er is geen man ter wereld, Geen koning of graaf, Die zoveel bezittingen heeft als ik, Of hij is een onderdaan van mij En moet tot mijn dienst staan. Mijn land is zo groot, Men vindt nergens een land dat vergelijkbaar is. Al het land is van mij Van Keulen aan de Rijn Tot aan Rome toe, Zoals dat hoort bij een keizer. Ik ben vorst en mijn vrouw is vorstin, Van de Donau in het oosten Tot de wilde zee in het westen. En ik heb nog veel meer bezittingen: Galicië en Spanje, Dat ik eigenhandig heb veroverd En waar ik de heidenen verdreef Zodat het land voor mij overbleef. Waarom zou ik dan moeten Stelen als een armzalige man. Waarom geeft God mij deze opdracht? Ik volg zijn gebod alleen op Als ik zeker weet dat Hij het gegeven heeft. Het is moeilijk te geloven Dat God mij te schande wil maken Door mij te laten stelen.’ Terwijl hij daar lag te piekeren Bleef hij maar malen en twijfelen Tot hij een beetje moe werd En zijn ogen dichtvielen. Toen zei de Engel opnieuw: ‘Als u Gods gebod niet opvolgt, Heer koning, bent u niet slim: Het zal u uw leven kosten.’ De engel van het paradijs Zei: Koning, wees verstandig: Ga stelen en word een dief. Al heeft u er nu grote moeite mee, Achteraf zult u er blij mee zijn.’ Na deze woorden vertrok de engel En Karel sloeg een kruis Vanwege het wonder dat hij had gehoord. Gods gebod, zijn woorden Wil ik niet negeren. Ik zal dief worden, al is het een schande, Al word ik ervoor opgehangen. Toch had ik liever gehad Dat God mij alles afnam Wat ik van hem te leen heb, Zowel mijn burcht als mijn land, Met uitzondering van mijn wapenuitrustig Zodat ik mij in leven moet houden Met mijn schild en speer Als iemand die niets heeft En een onzeker bestaan leidt. Dat heb ik liever Dan dat ik geen keuze heb En erop uit moet gaan om te stelen Zonder aarzelen. Gaan stelen of God boos maken: Ik hoop dat Hij me nu wil helpen. Ik zou willen dat ik de hoofdburcht al uit was Zonder gerucht en geluid, Ik heb er zeven prachtige burchten voor over Die gebouwd zijn aan de Rijn. Hoe moet ik deze schande verklaren Aan de ridders en heren Die hier liggen in deze hoofdburcht? Hoe moet ik uitleggen Dat ik in deze duistere nacht, In mijn eentje, zonder hulp, Ga rijden in een land Dat vreemd en onbekend voor mij is?’
	C Karel besluit dan toch maar op pad te gaan. Zijn eerste zorg: hoe kom ik ongemerkt het kasteel uit ...?
130	Mit deser talen ghinc hem gereyden Die coninc karel ende cleyden Mit sinen dieren gewaden Als die te stelen was beraden Het was altoes sine seden Datmen sine wapene deden Ten bedde daer hi lach Het waren die beste die ye man sach Als hi aldus ghewapent was Ghinc hi doer dat palas Daer en was slot noch dore so goet Noch poerte diene wederstoet Sine waren tegen hem ontdaen Daer hi wilde mocht hi gaen Daer en was niemant dien sach Want dat volc algader lach In vasten slape als god woude Dat dedi al door des conincs houde Sine hulpe was hem bereet Als hi die borch brugghe leet Ghinc die coninc mit liste Totten stalle al daer hi wiste Sijn ors ende sijn ghesmiden Sonder eenich langher beyden Hi sadelet ende satter bouen Opt ors datmen mochte louen Toen hi ter poorten ghereden quam Sach hi daer ende vernam Den wachter ende den poortiere Die luttel wisten dat hoer heere So na hem was mitten schilde Si sliepen vaste alst god wilde Die coninc beette ende ontdoet Die poorte die besloten stoet Ende leyde sijn ors vut Sonder niemare ende gheluyt Doen sat hi in sijn ghereyde Die coninc karel ende seyde God also ghewaerlijcke Als ghi quaemt in aertrike Ende wort sone ende vader Om ons te verlossen alle gader Dat adam hadde verloren Ende dat na hem wert gheboren Ghi liet v aenden cruce slaen Doen v die ioden hadden gheuaen Si staken v met eenen speere Si sloegen v dies haddi geere Dese bitterlike doot Ontfincdi here door onsen noot Also waerlic alst was waer Ende ghi here lasaruse Daer hi lach in sine cluse Verwecket heere vander doot Ende vanden steenen maket broot Ende vanden water wijn So moeti in mijn gheleyde sijn In desen duemsteren nacht Ende verbaert aen mij v cracht Oetmoedich god ende vader Aen v keer ic mi alle gader Hi was in vele gedochten Waer hi best henen varen mochte Daer hi stelens soude beghinnen	Na deze woorden maakte koning Karel Zich gereed en trok Zijn dure kleding aan op een manier Die past bij iemand die wil gaan stelen. Het was altijd de gewoonte, Dat men zijn wapens legde Bij het bed waar hij lag. Het waren de beste die iemand ooit zag. Toen hij eenmaal bewapend was, Liep hij door het paleis. Er was geen slot of deur Of poort die hem tegenhield, Het was alsof ze al voor hem opengedaan waren; Hij kon gaan waar hij wilde. Er was niemand die hem zag, Want al het volk lag In een diepe slaap, zoals God het wilde. Dat deed Hij allemaal om Karel te beschermen; Hij was bereid om hem te helpen. Toen hij de brug van de burcht overging, Ging de koning voorzichtig Naar de stal, omdat hij wist dat daar Zijn paard stond. Zonder langer te wachten Zadelde en besteeg hij Het paard, dat mag je geloven. Toen hij naar de poort reed, Zag hij daar Dat de wachter en de portier Niet doorhadden dat hun heer Dicht bij hen was met zijn schild. Zij sliepen vast, zoals God het wilde. De koning steeg af en opende De poort, die nog dicht was, En leidde zijn paard naar buiten Zonder gerucht of geluid. Toen koning Karel weer In het zadel zat, zei hij: ‘God, ik geloof oprecht Dat U kwam op aarde En zowel Zoon als Vader werd Om ons allemaal te verlossen Van de zondeval van Adam Die gevolgen had voor zijn nageslacht. U liet U aan het kruis slaan Toen de joden U hadden gevangen. Ze staken U met een speer, Ze sloegen U voor de lol. Deze bittere dood Onderging U, Heer, voor ons. Ik geloof ook oprecht Dat U, Heer, Lazarus, Die in zijn graf lag, Opwekte, Heer, uit de dood. En van steen maakte u brood En van water wijn. Daarom hoop ik dat u mij wil begeleiden In deze duistere nacht En mij Uw kracht wil laten zien, Genadige God en vader; Ik geef me helemaal over aan U. Hij dacht diep na om te bedenken Waar hij het beste naartoe zou kunnen gaan Om met stelen te beginnen.
	D Zo, da's gelukt. Maar nu! Wat gaat Karel nu doen? Hij kent het gebied helemaal niet! Had hij nu maar een maatje!
194	Doe quam hi in een wout binnen Karel den edelen man Dat niet verre stont van daen Doen hi quam gereden daer Die mane scheen seer claer Die sterren lichten aenden trone Dweder was claer ende scone Dus peynsde die coninc Ic was ghewone voer alle dinck Dieue te hatene daer icse wiste Die den lieden mit liste Hoer goet stelen ende rouen Nv mach ic hem wel ghelouen Die leuen bider auontuer Si weten wel dat si verbueren Lijf ende goet machmense vaen Men doetse hangen ende thooft of slaen Of steruen arger doot Horen anxte is dicke groot Nemmermer en gheualt mi dat Dat ic man doer cleynen scat Steruen doe in al mijn leuen Ic hebbe elegast verdreueuen Om cleyne sake wt minen lande Die dicke set sijn lijf te pande Om tgoet daer hi bi leeft Ic wane hi dicke sorghe heeft Hi en heeft lant noch leen Noch ander toeuerlaet geen Dan hi mit stelen can beiaghen Daer op moet hi hem ontdraghen Ic nam hem tlant des was hi heere Dat mach hem nv wel rouwen seere Beide borch ende lant Des was ic herde onbekant Want hi hadde in sine scaren Die met hem onthouden waren Ridders serianten een ghetal Die ic heb onterft al Beyde van lande ende van goede Nv volghen si hem al doer armoede Ic en laetse niewers gedueren Diese onthilde ic daden verbueren Beyde borch ende leen Hi en heuet toeuerlaet gheen Hi moet hem al onthouden In wildernissen ende in wouden Ende moet alleene beiaghen Daer si hem alle op ondraghen Mer so vele isser an Hi en steelt gheenen armen man Die bi sijnre pinen leeft Dat pelgrim ofte coepman heeft Laet hi hem gebruken wel Mer hi en versekert nyemant el Bisscoppen ende canoniken Abden ende moniken Dekenen ende papen Daer hise can betrapen Comen si in sijnre werde Hi neemt hem mulen ende peerde Ende steectse vut haren ghereyde Dat si vallen op die heyde Ende neemt hem mit sijnre cracht Al dat si daer hebben bracht Siluer cleeder facelment Dus beiaecht hi hem ontrent Daer hi die rike lieden weet Hy neemt hem haren scat ghereet Beyde siluer ende gout Sinen list is menichfout Nyemant en cannen gheuaen Nochtan heefter om ghedaen Menich man sine cracht Ic woudic nv in deser nacht Sijn gheselle mochte wesen Ay heere god helpt mi tot desen	Toen reed Karel, de edele man, Een bos in Dat niet ver weg lag. Toen hij daar reed, Scheen de maan helder, De sterren fonkelden aan de hemel; Het was een heldere nacht. Toen peinsde de koning: ‘Het was mijn gewoonte om in de eerste plaats Dieven, die mensen met list en bedrog Beroven van hun spullen, Te vervolgen waar ik ze kon vinden. Nu heb ik waardering Voor de mensen die dit onzekere bestaan leiden. Ze weten wel dat zij hun leven En spullen kwijtraken, als men ze vangt. Men hangt ze op of onthoofden ze Of sterven een nog ergere dood. Hun angst is dikwijls groot. Het zal mij nooit meer gebeuren, Dat ik iemand vanwege een kleinigheid Ter dood veroordeel zo lang als ik leef. Ik heb Elegast om een kleinigheid Verdreven uit mijn land. Hij moet nu vaak zijn leven wagen Om te kunnen overleven. Ik vermoed dat hij veel zorgen heeft: Hij heeft geen land en geen leengoed, Of iets anders Dan wat hij met stelen kan verkrijgen; Daarmee moet hij zich in leven houden. Ik nam het landgoed af waarvan hij heer was, - Daar heb ik nu spijt van - Zowel zijn burcht als zijn land. Dat was erg onverstandig van mij, Want hij had in zijn gevolg Veel ridders en schildknapen Die in zijn dienst waren. Die heb ik beroofd Van zowel hun land als hun bezittingen. Nu moeten ze hem in zijn armoede volgen. Ik laat ze nergens met rust; Degenen die hun onderdak boden, ontnam ik Zowel hun burcht als leengoed. Hij kan nergens heen, Hij moet zich schuilhouden In de wildernis en de bossen, En hij moet zonder hulp stelen Om iedereen in leven te houden. Maar zoveel is zeker: Hij besteelt geen arme mensen Die van hun arbeid moeten rondkomen. Wat een pelgrim of een koopman heeft, Mag hij houden. Maar verder is niemand veilig. Bisschoppen en kanunniken, Abten en monniken, Dekens en pastoors, Als hij ze te pakken krijgt, Of ze kruisen zijn pad, Hij neemt hun muilezels en paarden. Hij stoot ze uit het zadel Waardoor ze op de grond vallen En neemt met geweld Alles wat ze bij zich hebben: Zilver, kleden en kostbaar aardewerk. En zo jaagt hij rond Waar de rijke mensen zijn. Hij neemt onmiddellijk hun schat, Zowel het zilver als het goud. Hij is bijzonder listig; Niemand kan hem gevangen nemen. Toch hebben al veel Sterke mannen het geprobeerd. Ik zou willen dat ik deze nacht Zijn gezelschap mocht zijn. Ach, Here God, help mij hierbij!’
	E Foute boel! Dat ziet er helemaal verkeerd uit ...
271	Mit deser talen voer hi voort Die coninc ende heeft verhoort Hoe een ridder quam gheuaren Inder seluer ghebaren Als die riden wil verholen Met wapenen swart als colen Swart was helm ende schilt Die hi aenden hals hilt Sinen halsberch mochtmen louen Swart was den wapenroc daer bouen Swart was dors daer hi op sat Ende quam enen sonderlingen pat Dwers riden doer den woude Alsen die coninc ghemoeten soude Segende hem en was in vare Ende waende dat die duuel ware Om dat hi was so swart al Den riken god hi hem beual Hi pensde in sinen moet Gheualt mi quaet ofte goet En vlie te nacht doer desen Ic sel der auonturen genesen Nochtan weet ic te voren wel Tis die duuel ende niemant el Waer hi van gods aluen yet Hi en ware so swart niet Tis al swart peert ende man Al dat icker aen gemerken can Ic bidde gode dat hi waket Ic duchte dat mi toren naket Dat dese mi niet en scende Ende als hi bet quam ghehende Seghende hi hem ende was in vare Ende waende dat die duuel ware Ende die swarten ridder heeft vernomen Den coninc teghen hem comen Pensde hi in sinen sin Dese is verdoelt hier in Ende heuet sinen wech verloren Ic mach dat aen hem verhoren Hi salder laten die wapen sijn Die die beste sijn in schine Die ic in seuen iaren sach Si verlichten als den dach Van steenen ende goude Wanen quam hi inden woude Ten was noyt arm man Die sulcke wapen droech an Ende sulc ors hadde bescreden So sterc ende van scone leden Doen si quamen te gemoeten Leden si al sonder groeten Deen besach den anderen wel Mer si en seyden niet el Als hi den coninck was leden Diet swart ors had bescreden Hilt hi stille ende dochte Wye die ander wesen mochte Waer om dat hi aldus lijt Ende sijnre talen aldus vermijt Datti mi niet en groete Doen hi mi ghemoete Ende om gheen dinc en vraghet Ic wane dat hi quaet iaghet Waer ic seker van dien Dat hi quame om verspien Datti mi ofte mine Brenghen wilde in pine Teghen den coninc die ic ontrade Hi en lede te nacht sonder scade Wat node soude hi iaghen Achter bosschen ende haghen Ofti mi niet en sochte Biden heere die mi ghewrochte Hine ontrijt mi te nacht Ic sel proeuen sine cracht Ic willen spreken ende kennen Hy mach sulc sijn ic sel winnen Sijn ors ende dat hi heuet an Ende doen met lachter keeren dan Hi es hier comen als een domme	Na deze woorden reed hij verder, De koning, en hij merkte op Hoe een ridder kwam aangereden Op dezelfde manier Als iemand die onopgemerkt wil blijven: Met zwarte wapens. Zwart was zijn helm en schild Die hij voor zijn borst hield; Zijn maliënkolder was fantastisch; Zwart was de wapenrok die hij eroverheen droeg; Zwart was het paard waar hij op zat; Hij reed niet over een pad, Maar dwars door het woud. Toen de koning hem tegemoet reed, Sloeg hij een kruis en was bang En dacht dat het de duivel was, Omdat hij helemaal zwart was. Hij bad tot de machtige God. Hij dacht bij zichzelf: ‘Of het nu goed of slecht afloopt, Ik zal voor hem niet op de vlucht slaan; Ik zal het gevaar te boven komen. Natuurlijk weet ik wel Dat dit de duivel is en niemand anders. Want als hij bij God hoorde, Zou hij niet zo zwart zijn geweest. Alles is zwart, paard en man, En alles wat ik kan zien. Ik bid God, dat Hij ervoor waakt, - Ik ben bang dat mij onheil te wachten staat - Dat deze verschijining mij niet schaadt.’ En terwijl hij dichterbij kwam Sloeg hij een kruis en was bang En dacht dat het de duivel was. Ondertussen merkte de zwarte ridder Dat de koning hem tegemoet reed. Toen dacht hij bij zichzelf: ‘Deze man is hier verdwaald En is de weg kwijt. Dat zie ik zo aan hem. Hij zal zijn wapens achter moeten laten, Die de beste lijken te zijn Die ik in zeven jaar heb gezien. Ze schitteren als de dag Door kostbare edelstenen en goud. Wat komt hij doen in het bos? Het is geen arme man Die zulke wapens draagt En zo’n paard berijdt, Zo sterk en mooi. Toen ze bij elkaar aankwamen, Passeerden zij zonder te groeten. Ze bekeken elkaar wel, Maar ze zeiden niets. Toen hij die het zwarte paard bereed De koning was gepasseerd, Hield hij stil en dacht Wie die ander zijn kon. ‘Omdat hij mij passeert Zonder een woord te zeggen En zonder mij te groeten Toen hij mij ontmoette, Vermoed ik dat hij Kwade bedoelingen heeft. Als ik zou merken Dat hij kwam om te bespioneren, Dat hij mij of de mijnen In de problemen wilde brengen Bij de koning, die ik vrees, Hij zou er niet zonder kleerscheuren van afkomen. Waarom zou hij zoeken Achter bossen en struiken Als hij niet op jacht was naar mij? Bij de Heer die mij schiep: Hij zal vannacht niet aan mij ontkomen. Ik zal hem op de proef stellen; Ik wil hem spreken en kennen. Wie hij ook is, ik zal hem Zijn paard en zijn wapenuitrusting afnemen En hem op een schandelijke manier naar huis sturen. Het is dom dat hij hier is gekomen.’
	F De eer gebiedt: een confrontatie is niet te vermijden ...
352	Met dien werp hi sijn ors omme Ende volchde den coninc naer Doen hien achterhaelde daer Riep hi lude ridder ontbeyt Waer na ist dat ghi rijt Ic wil weten wat ghi soect Ende iaecht ende roect Eer ghi mi ontrijt van hier Al waerdi noch so fier Ende so diere uwer tale Berechtes mi so doedi wale Ic wil weten wie ghi sijt Ende waer ghi vaert op dese tijt Ende hoe dat v vader hiet En machs v verlaten niet Toen antwoerde die coninc Ghi vraget mi so menich dinc En wistu hoe berechten Ic heb lieuer dat wi vechten Dan ic v seide bi bedwanghe So haddic gheleeft veel te langhen Dat mi een man dwinghen soude Van dinghen die ic niet en woude Berechten ten ware mi lief Coemter mi goet af of miskief Wy sullen desen strijt nv scheyden Ende becorten tusschen ons beyden Des conincs schilt was verdect Hi en wildes niet voeren ontdect Om teyken datter aene stoet Hi en wilde niet dat men waer vroet Dat hi ware die coninck Si worpen omme met deser dinc Haer orssen sterc ende snel Si waren beyde ghewapent wel Hare speeren waren sterc Si versaemden in een perc Mit sulcken nide onder hem tween Dat dorssen boghen ouer gaer been Manlic vingen si ten swaerde Als die vechtens begaerde Si vochten een langhe wile Datmen gaen mochte een mile Die swerte was sterc ende snel Ende sine consten waren fel So dat die coninc was in vare Ende waende dat die duuel ware Hi sloech den swarten opten schilt Dien hi manlic voor hem hilt Dat hi in tween stucken vloech Oft ware een linden loof Die swarte sloech den coninc weder Die swerde ghingen op ende neder Opten helme op die maelgien Datter menich moeste faelgien Daer en was halsberch gheen soe goet Daer en dranc dore dat bloet Doer die maelgien vuter huyt Daer van sloeghen groot gheluyt Die spaenderen vanden scilde daer vloghen Die helmen op hoer hooft die boghen Ende ontfingen scarde ende vlegghen So scaerp waren der swaerden eggen Die coninc pensde in sinen moet Dese is te wapene goet Sal ic liden mijns namen Ic souts mi eewelic scamen Nemmermeer en gecreech ic eere Doe sloech hi eenen slach so seere Opten swarten die voor hem hilt Dat hien manlic hadde gheuelt Ende vanden ors tumelen dede Tusschen hen beyden en was gene vrede Ende die swarte sloech opten heere Ende sloech enen slach so seere Opten helm dat hi booch Ende tswaert in twee stucken vloech So anxtelic was die slach Als dat die swarte sach Datti sijn swaert hadde verloren Tfy dat ic ye was gheboren Pensde hi in sinen moet Dat ick leue waer toe ist goet En hadde noyt ongheual Noch nemmermeer en sal Waer mede sal ic nv verweeren En prise mijn lijf niet twee peeren Want ic ben ydelre hande Doe docht den coninc scande Op eenen te slane die voor hem helt Doe sach hi liggen tswaert opt velt In twee stucken ghebroken Pensdi en is niet ghewroken Die eenen wille slaen of deeren Die hem niet en can gheweeren	Meteen liet hij zijn paard omkeren En achtervolgde de koning. Toen hij hem inhaalde, Riep hij luid: ‘Ridder, wacht! Waar rijdt u naartoe? Ik wil weten wat u zoekt, Waarop u jaagt en wat u wilt, Voordat u verder rijdt. Al bent u nog zo stoer En zuinig met woorden, Het is het beste als u het mij vertelt. Ik wil weten, wie u bent En waar u op dit moment naar op weg bent En hoe uw vader heet. Ik laat u anders niet gaan.’ Toen antwoordde de koning: ‘Gij vraagt mij zoveel, Maar ik wil u niet antwoorden. Ik heb heb liever dat wij vechten, Dan dat ik u het vertel onder dwang. Ik ben te oud Om me door iemand te laten dwingen Tot dingen die ik niet wil Vertellen, tenzij ik het zelf zou willen. Of het nu goed of slecht afloopt, Wij zullen de strijd tussen ons Nu beslechten en beslissen.’ Het schild van de koning was afgedekt. Hij wilde het niet open en bloot dragen Vanwege het wapenteken dat erop staat. Hij wilde niet dat mensen zouden weten Dat hij de koning is. Na deze woorden keerden ze Hun sterke en snelle paarden. Ze waren beiden goed bewapend: Hun speren waren sterk. Ze reden op elkaar in op een open plek Met zoveel strijdlust bij beiden Dat de paarden door hun benen zakten. Dapper pakten ze hun zwaarden, Zoals dat bij zo’n gevecht hoort. Ze vochten zo lang, Dat men in dezelfde tijd een mijl zou kunnen lopen. Zijn zwaard was zo sterk en snel En zijn vechtkunsten waren zo fel, Dat de koning er bang van werd En dacht dat hij met de duivel te maken had. Hij sloeg zo hard op het schild van de zwarte, Dat hij manmoedig voor zich hield, Dat het in twee stukken vloog Alsof het een lindenblad was. De zwarte sloeg de koning terug. De zwaarden gingen op en neer, Op de helm, op de maliën Waarvan er velen braken. Overal op de wapenrok Drong bloed door De maliën vanwege de gewonde huid. De slagen maakten veel herrie. De splinters spatten van de schilden, Op de helmen op hun hoofd verschenen deuken, Kerven en scheuren; Zo scherp waren de klingen van de zwaarden. De koning dacht bij zichzelf: ‘Hij is goed met zijn wapens. Als ik mijn naam moet zeggen, Moet ik mij eeuwig schamen; Ik zou mijn eer voor altijd kwijtraken.’ Toen sloeg hij zo hard Op de zwarte die voor hem stond, Dat hij hem bijna had geveld En van zijn paard liet tuimelen. Tussen hen beiden was het bepaald geen vrede En de zwarte sloeg de koning. En hij sloeg zo hard Op de helm, dat hij boog En het zwaard in twee stukken vloog; Zo vreselijk was die slag. Toen de zwarte zag Dat hij zijn zwaard had verloren; ‘Het is een schande, dat ik ooit ben geboren,’ Dacht hij bij zichzelf, ‘Waarom zou ik nog leven? Ik heb nooit geluk gehad, En ik zal het ook nooit meer krijgen. Waar moet ik mij mee verdedigen? Mijn leven is nog geen twee peren waard, Want ik sta hier met lege handen.’ Maar de koning vond het oneervol Om iemand te slaan die niet terugvocht. Toen hij het zwaard in twee stukken Op het veld zag liggen, Dacht hij: ‘Het is oneerlijk Om iemand te slaan of te verwonden Die zich niet kan verweren.’
	G Het duel kent geen duidelijke winaar ... Wat nu? Samenwerken? Maar dan wel op Karels voorwaarden. Hij is immers wel de sterkere gebleken.
447	Dus hilden si stille int wout Haer ghepeyns was menichuout Deen wie dander wesen mochte By den heere die mi ghewrochte Sprac karel die coninc Ghi en berecht mi een dinc Heer ridder des ic v vraghe Ghi hebt gheleeft al v daghe Hoe ghi hiet of wie ghi sijt Ende laet ons corten desen strijt Mach ic met eeren liden Ic sal v henen laten riden Als ic uwe name weet Die swarte sprac ic ben bereet In dien dat ghi mi maket vroet Wat nootsaken dat v doet Dat ghi hier quaemt te nacht Ende wiens toren dat ghi wacht Doe seyde karel die edel man Segt mi tierst ic segh v dan Wat ic hier soecke ende iaghe En derf niet riden bi daghe Ten is sonder nootsake niet Dat ghi mi dus ghewapent siet Ic sel seggen hoet coemt Als ghi mi uwen name noemt Dies sijt seker ende vast Heere antwoerde elegast Dat sprac die ridder herde saen Ten is mi ten besten niet vergaen Ic heb goet ende lant verloren Dat ic hadde hier te voren Bi ongheualle als menich doet Soudict v al maken vroet Hoe mine saken comen sijn Eer ic v geseyde den sin Het soude v dencken veel te lanc Mijn gheluc is so cranc Als dit die coninc verstoet Was hi blide in sinen moet Al haddet al gheweest sijn Tgoet dat vloyt opten rijn Hi seide ridder eyst v bequame Nv segghet mi uwen name Ende hoe ghi v gheneert By al dat god heuet weert Ende bi hem seluen te voeren Van mi en en hebdi gheenen toren Ic sal v so vele berechten Vraechdij s mi sonder vechten Ende sonder euelen moet In dien dat ghi mi maket vroet Nv sijts seker ende vast Heere ic hiete elegast En wil v niet helen Daer ic bi leue moet ic stelen Mer so vele isser an En steels geenen armen man Die bi sijnre pine leeft Dat pelgrim ofte coopman heeft Dies laet ic hem ghebruken wel Mer ic en verseker niemant el Sint dat ic was gheboren Ende ic mijn goet had verloren Daer jc bi soude leuen Ende mi die coninc had verdreuen Karel vut minen lande Ic salt segghen al ist scande So heb ic mi onthouden In wildernissen ende in wouden Daer si twalef bi leuen Moetent rike luden gheuen Bisscoppen ende canoniken Abden ende moniken Dekenen ende papen Daer icse can betrapen Ic neme haer goet met liste En weet so vast en kiste Weet icker goet in Ic brenct in mijn gewin Ende onder mine ghesellen Wat soudicker meer of tellen Minen list is menichuout Mine gesellen sijn int wout Ende ic voer wt om auenture Ende heb vonden enen sueren Want ic heb mijn swaert verloren En coeser gheen haue voren Ende ict weder hadde gheheel Der slaghen heb ic ooc een deel Meer dan ic ye ghewan Op eenen nacht van eenen man Nu segt mi ridder hoe ghi heet Ende die ghene die v veet Is hi van sulker machte Dat ghi riden moet bi nachte En condise niet ghematen Die ghene die v haten Ghi sijt te wapene so goet Die coninc pensde in sinen moet God heeft mijn bede ghehoort Nv moetti mi beraden voort Dit is die man die ic begheerde Bouen alle die leuen op daerde Mede te varen op desen nacht God heefter mi te poente bracht Nv moet ic liegen door den noot Biden heere die mi gheboot Sprac die coninc tot elegast Aen mi hebdi gheleyde vast Ghestade vrient ende vrede Ic sel v seggen mine sede Wat helpt vrienden verholen Ic heb so vele goets gestolen Waer ic mitter helft gheuaen Men liet mi waerlic niet ontgaen Om mijn ghewichte van goude root Mar het dede mi den noot Noot breket alle strijt Nv segghet mi ridder wie ghi sijt Ick sel v segghen minen name Ist v wille ende bequame Ic ben ghehieten adelbrecht Ic pleghe te stelen ouer recht In kerken ende in cluysen Ende in alle gods husen Ic stele alderhande saken En late niemant met ghemaken Den rijcken ende den armen Ic en achte niet op hoer carmen En weet gheenen armen man Daer ic mijn ghewin weet an En naem hem lieuer sine haue Dan ic hem die mine gaue Aldus heb ic mi ontdraghen Ende hebbe gheleyt nauwe lagen Om eenen scat die ic weet Mi souts wesen wel ghereet Eer emmermeer morghen vroe Haddicker goede hulpe toe Also vele als ics rochte Ende mijn peert dragen mochte Die scat is qualic ghewonnen God en souts ons niet vergonnen Al hadden wijs een deel Di scat leyt in een casteel Daer mi die eyghenoot is cont Al haddens wij s vijf hondert pont Ten mochten niet deeren Dat wi vanden sinen teeren Laet ons gesellen sijn te nacht Dat wi connen beiaghen Beyt hier ende het sal daghen Dan sel ic deylen ende ghi sult kiesen Dies achter gaet moet riesen ELegast seide waer leit den scat Lieue gheselle segt mi dat Ende in wat stede Het mach daer sijn ic vare mede Ic wils wesen vroet Eer ic v volghe eenen voet Doen seide karel die edel man Ic selt v berechten dan Die coninc heeft so groot een scat Het mochten luttel deeren dat Vansinen scatte daer hi leghet Als die coninc seghet Datti hem seluen stelen wille Elegast en sweech niet stille Hi seyde dat moet mi god verbieden Si en leuen niet diet mi rieden Dat ic den coninc dade scade Al heeft hi mi bi quaden rade Mijn goet ghenomen ende verdreuen Ic sel hem al mijn leuen Goet vrient sijn na mijn macht In sijn scade en coem ic te nacht Want hi is gerechtich heere Dade ic hem anders dan eere Ic mochs mi scamen voor gode Men mochs mi gheraden node Als dit die coninc verstoet Was hi blide in sinen moet Dat hem elegast die dief Goet gonste ende hadde lief Hi pensde mochti keeren Behouden sijnder eeren Hi souden goets so vele geuen Hi souder mit eeren sijn daech op leuen Sonder stelen ende rouen Des mocht men hem gelouen Na dien gepense daer hi in was Vraechde elegaste das Oft hien yewers wilde leyden Daer si tgoet onder hem beyden Mochten beiaghen op dien nacht Hi deder toe sijn beste cracht Gheerne ende sijn behindichede Woude hi hem laten varen mede ELegast sede ia ic gerne Men weet niet ghi segt in scerne Teggericx van eggermonde Daer moghen wi stelen sonder sonde Die des conincs suster heeft Het is scade dat gi leeft Hi heeft den menighen verraden Ende ghebrocht in groter scaden Ende ooc mede sinen heere Soudi nemen lijf ende eere Mocht na sinen wille gaen Dat heb ic wel verstaen Nochtan houti vanden coninc Herde menich scone dinc Beyde borch ende leen Al en haddi toeuerlaet anders geen Het mochten luttel deeren Dat wi vanden sinen teeren Daer selen wi varen ist v wille Die coninc peynsde ende sweech al stille Na dat daer ghescepen stoet Dat daer ware stelen goet Al hadden sijn suster gheuangen Si souden node laten hangen Dus droeghen si ouereen Daer te varen onder hem tween Te stelen eggerics scat	Ze bleven stil staan in het bos En vroegen zich beiden af Wie de ander kon zijn. ‘Bij de Heer die mij geschapen heeft,’ Zei Karel, de koning, ‘Als u mij niet zegt, Heer ridder, wat ik u vraag, Heeft uw laatste uur geslagen: Hoe heet u en wie bent u? Laten we onze strijd beëindigen. Ik wil eervol passeren, En ik zal u laten gaan, Als ik uw naam weet.’ De zwarte zei: ‘Ik zal dat doen, Indien u mij laat weten Waarom u Hier ’s nachts komt En voor wie u op de vlucht bent.’ Toen zei Karel, de edele man, ‘Zegt u het mij eerst, dan zeg ik u Wat ik hier zoek en najaag. Ik durf overdag niet te rijden: Het is niet zonder reden, Dat u mij hier gewapend ziet. Ik zal u zeggen waarom, Als u mij uw naam zegt.’ ‘Wees hier zeker van, Heer, ik heet Elegast.’ De ridder zei het meteen. ‘Het is mij niet best vergaan. Ik heb bezittingen en land verloren Die ik voorheen had Door tegenspoed, zoals dat bij velen gebeurt. Ik zou u wel alles willen vertellen Over hoe het zo met mij heeft kunnen lopen, Maar voor ik het hele verhaal zal kunnen vertellen Zult u het te lang vinden. Ik heb zo weinig geluk.’ Toen de koning dit hoorde, Was hij blijer dan wanneer Alles wat op de Rijn vervoerd wordt Van hem zou zijn geweest. Hij zei: ‘Ridder, neem mij niet kwalijk, U hebt mij uw naam gezegd, Zeg mij nu waar u van leeft. Bij al wat God liefheeft En bovenal bij hemzelf: Van mij hebt u niets te vrezen. Ik zal u zoveel vertellen, Als u het vriendelijk vraagt En zonder kwade bedoelingen. Maar vertel mij eerst.’ ‘Wees hier zeker van, Heer,’ antwoordde Elegast, ‘Ik zal er niet om liegen: Om te blijven leven, moet ik stelen. Maar zoveel is zeker: Ik besteel geen arme mensen Die van hun arbeid moeten rondkomen. Wat een pelgrim of een koopman heeft, Mag hij houden. Maar verder is niemand veilig. Vanaf het moment Dat ik mijn bezittingen heb verloren Waar ik van leefde, En koning Karel mij had verdreven Uit mijn land, - Ik zal het vertellen, ook al schaam ik me ervoor - Heb ik mij teruggetrokken In de wildernis en de bossen. Waar wij met z’n twaalven van leven, Dat moeten de rijken ons geven: Bisschoppen en kanunniken, Abten en Monniken, Dekens en pastoors. Daar waar ik kan, Neem ik ze hun spullen af. Geen kist is sterk genoeg. Als ik weet dat er iets van waarde in zit, Dan zorg ik ervoor dat ik En mijn metgezellen het krijgen. Wat kan ik nog meer vertellen? Ik ken veel listen. Mijn gezellen zijn in het woud, En ik ging op zoek naar avontuur, Maar ik vond tegenspoed, Want ik heb mijn zwaard verloren. Ik zou niets liever willen Dan dat het weer heel was. En ik heb ook genoeg klappen gehad, Meer dan ik ooit kreeg Op één nacht van één man. Zeg me nu, ridder, hoe u heet En wie uw vijand is. Is hij zo machtig Dat u ’s nachts moet rijden? Bent u niet opgewassen tegen Degenen die u haten? U bent zo goed met uw wapens.’ De koning dacht bij zichzelf: ‘God heeft mijn bede verhoord; Ik hoop dat hij me verder wil helpen. Dit is de man van wie ik wenste, Boven ieder ander die leeft op aarde, Dat hij vannacht bij me zou zijn. God heeft me tot hier gebracht. Nu moet ik noodgedwongen liegen.’ ‘Bij de Heer die mij geschapen heeft,’ Sprak de koning tot Elegast, ‘Bij mij bent u veilig En hebt u vrede, trouwe vriend. Ik zal u over mij vertellen: - Wat heb je eraan om iets voor vrienden te verzwijgen? - Ik heb zoveel gestolen, Dat als ik met de helft betrapt zou worden, Men mij nog niet zou laten gaan Voor mijn gewicht in rood goud. Maar ik deed het uit nood; Nood breekt wet.’ ‘Zeg mij nu, ridder, wie u bent!’ ‘Ik zal u mijn naam zeggen Als u het wil en het u belieft. Ik heet Adelbrecht. Ik steel vooral Uit kerken en kloosters En uit alle Godshuizen. Ik steel van alles; En ik laat niemand met rust. Of ze rijk zijn of arm, Ik let niet op hun gekerm. En zelfs als ik een arme man zie Waar ik iets aan kan verdienen, Dan neem ik hem liever zijn bezittingen af Dan dat ik hem die van mij gaf. Zo hou ik mezelf in leven. En ik heb op de loer gelegen, Omdat ik ergens een schat weet te liggen. Die schat zou ik buit kunnen maken. Als ik een goede hulp had, Had ik nog voor morgenvroeg Zoveel als ik wil En mijn paard dragen kan. De schat is op een onrechtmatige manier verkregen: God zou het ons niet kwalijk nemen Als wij er een deel van zouden nemen. De schat ligt in een kasteel Dat ik goed ken. Al pakten wij vijfhonderd pond, De eigenaar zou er niets van merken Als wij het opmaakten. Laten we vannacht samenwerken. Alles wat wij buit kunnen maken Tot de dageraad, Zal ik delen en dan mag u kiezen. Wie daar niet aan meedoet, is gek!’ Elegast zei: ‘Waar ligt die schat, Beste gezel, zeg me dat, Op welke plek? Als ik met u meega, Wil ik het weten, Voordat ik ook maar een stap zet.’ Toen zei Karel, de edele man: ‘Dan zal ik het u vertellen. De koning heeft zo’n grote schat Dat hij er nauwelijks last van heeft Als wij er wat van nemen.’ Toen de koning zei Dat hij zichzelf wilde bestelen, Protesteerde Elegast. Hij zei: ‘Dat God dat moge verbieden! Hij mag doodvallen die mij adviseert Dat ik de koning schade zal berokkenen. Al heeft hij mij door valse beschuldigingen Mijn bezittingen ontnomen en verdreven, Ik zal voor hem mijn hele leven Een zo goed mogelijke vriend zijn. Ik zal hem vannacht geen schade berokkenen, Want hij is de wetmatige heer. Als ik hem geen eer bewijs, Mag ik me schamen voor God. Hiertoe zal ik me niet over laten halen. Toen de koning dit hoorde, Was hij blij van binnen, Omdat Elegast, de dief, Hem zijn bezittingen gunde en liefhad. Hij bedacht dat, indien hij terug mocht keren Met behoud van zijn eer, Hij hem zoveel bezittingen zou geven, Dat hij de rest van zijn levensdagen eervol kan slijten Zonder te stelen of te roven. Hier mag je zeker van zijn. Na deze gedachten, waar hij bij stilstond, Vroeg hij Elegast, Of hij hen naar een plek wilde leiden Waar bezittingen zijn die ze samen Buit konden maken deze nacht. Hij zou al zijn kracht En behendigheid inzetten Als hij met hem mee mocht. Elegast zei: Ja, graag. Maar ik weet niet of je serieus bent. Bij Eggeric van Eggermonde, Die getrouwd is met de zus van de koning, Kunnen we zonder schuldgevoel gaan stelen. Het is een schande dat hij leeft! Hij heeft menigeen verraden En schade berokkend. Bovendien wil hij zijn heer Van het leven en de eer beroven Als hij zijn zin krijgt; Dat heb ik gehoord. Toch heeft hij van de koning Veel mooie dingen, Zoals een burcht en leengoed. Zelfs als hij niets anders had, Zou hij er nog weinig last van hebben Als wij wat van zijn spullen nemen. Daar zullen we naartoe gaan, als u het wil.’ De koning was even stil en dacht na. Nu de zaken er zo voor stonden, Was het wel een goed idee om daar te gaan stelen. En al zou zijn zus hem gevangen nemen, Zij zou hem nooit op laten hangen. Dus kwamen ze overeen Om daarheen te gaan om samen De schat van Eggeric te stelen
	H Mooi, die zwarte ridder blijkt de ondanks alles toch trouwe Elegast te zijn. Cadeautje! Geen gekke deal trouwens: inbreken bij Karels zus en zwager. Bij ontdekking blijft de scha(n)de voor Karel (Adelbrecht) beperkt. Nu alleen nog wat gereedschap ritselen ...
673	Die coninc hem niet en vergat Si quamen ghereden op een velt Op haer orssen wel ghestelt Daer vonden si een ploech staen Die coninc beette neder saen Ende elegast reet voren Daer si den wech hadden vercoren Die coninc namt tcouter in die hant Dat hi aen die ploech vant Hi pensde in sinen moet Dit is den ambocht goet Die grauen wil in borghen Hi moeter toe besorghen Sulcke dinc als hem bedorste Doe sat hi op al sonder vorste Ende volchdde elegaste Na met sporen vaste Die een luttel was voren	De koning bleef koelbloedig. Zij kwamen langs een veld Waarop mooie paarden stonden. Daar stond een ploeg. De koning steeg af, Terwijl Elegast doorreed Op de weg die ze hadden gekozen. De koning pakte een ploegijzer Die aan de ploeg bevestigd was. Hij dacht bij zichzelf: ‘Dit past goed bij dit werk. Als je wil inbreken in een burcht, Dan moet je er wel voor zorgen Dat je de benodigde spullen hebt.’ Hij steeg snel weer op En gaf zijn paard de sporen Om Elegast te volgen Die al een stukje vooruit reed.
	I Aankomst bij het kasteel. Karel (Adelbrecht) valt meteen door de mand ...
1	Verstaet so moechdi horen Doen si quamen voor die veste Die de scoonste was ende die beste Die yewaert stoet opten rijn Elegast sprac hier wil ic sijn Nv siet seyti adelbrecht Wat dunct v ghedaen te recht Ic wil wercken bi uwen rade Mi ware leet gheschiede v scade Datmen mochte seggen dan Het quam al bi desen man Die coninc antwoerde na dier talen En quam noyt binnen der salen Noch inden houe daer ic weet Het soude mi wesen ongereet Soudicker nv binnen gaen An v seluen moet al staen Elegast seide tis mi lief Sidi een behendich dief Dat sal ic cortelic verstaen Laet ons een gat maken gaen Inder muer ter goeder vre Daer wi moghen crupen dore Dit loueden si beyde wel Si bonden hoer orssen snel Ende ghingen ten muere sonder gheluyt Elegast trec een yser vut Daer hi den muer mit soude picken Doe began die coninc te trecken Tcouter voert vander ploech Doe stont elegast ende loech Ende vraechde waer hijt dede maken Constic tsmeesters huus gheraken Ic dede maken sulc een Dus ghedaen en sach ic noyt gheen Beseghen tot sulcken sticken Daermen mey doer soude picken Die coninc sprac het mach wel sijn Ic quam gheuaren opten rijn Dies is leden die derde dach Dat ic voer om mijn beiach Daer moestic mijn yser laten Het ontuiel mi opter straten Daermen mi volchde achter En dorste niet keeren door den lachter Dus was ic mijns yser aue Ende dit nam ic bider mane Daer ict vant aen een ploech Elegast sprac het is goet genoech Mogen wi daer te punte in geraken Hier na doet een ander maken	Luister goed naar wat er toen gebeurde! Toen zij voor de vesting kwamen, Die de mooiste en beste was Die aan de Rijn stond, Sprak Elegast: ‘Hier wil ik zijn. Kijk,’ zei hij, ‘Adelbrecht, Wat denkt u dat we het beste kunnen doen? Ik wil graag volgens uw plan aan het werk gaan, Want ik zou het erg vinden, dat als u iets slechts overkomt, Dat men zou zeggen: "Het kwam allemaal door deze man".’ De koning antwoordde hierop: ‘Ik ben nog nooit in deze hoofdburcht Of in deze voorburcht geweest, voor zover ik weet. Daarom is het geen goed plan Om mij naar binnen te laten gaan; U zult het zelf moeten doen.’ Elegast zei: ‘Ik vind het prima. Ik zal snel genoeg merken Of u een behendige dief bent. Laten we zo snel mogelijk Een gat maken in de muur, Waar we door kunnen kruipen.’ Dat vonden ze beiden een goed idee. Zij bonden hun paarden vast En gingen geruisloos naar de muur. Elegast pakte een breekijzer tevoorschijn Waarmee hij in de muur zou hakken. Toen pakte de koning Het ijzer van de ploeg. Daarom moest Elegast lachen En vroeg waar hij het laten maken: ‘Als we bij het huis van de meestersmid komen, Laat ik me er ook zo een maken. Zo’n stuk gereedschap Dat bedoeld is om door muren te breken Heb ik nog nooit gezien.’ De koning zei: ‘Dat kan wel kloppen. Ik ben aangekomen via de Rijn - Dat is drie dagen geleden - Om mijn buit te vervoeren. Daar moest ik mijn ijzer achterlaten. Het viel op straat Toen ik werd achtervolgd. Ik durfde vanwege de schande niet om te keren. Zo ben ik mijn ijzer kwijtgeraakt. En dit heb ik bij het maanlicht Van een ploeg afgehaald.’ Elegast zei: ‘Het is goed genoeg, Laten we haast maken. Maar laat hierna een andere maken.’
	J Elegast is de meester-inbreker. Hij neemt 't voortouw. Eerst checken of de kust veilig is. Dat doet hij met behulp van de middeleeuwse onderzoekstechniek: toverkruid. Alarm: er is onraad ...
2	Si lieten die tale si maecten tgat Elegast voechdent bat Dat hi daer toe dede sine leden Dant den conic karel dede Al was hi groot ende sterc Hi en conste niet sulc werc Doen si tgat vander muere Hadden bracht al duere Ende si daer in souden gaen Elegast sprac ghi sult ontfaen Hier buten daer ic v sel brenghen Hi en woudes niet ghehenghen Dat die coninc binnen quame So sere ontsach hi hem der onuramen Hi en dochten geen behendich dief Nochtan woudi leet ende lief Met hem deylen sijn ghewin Die coninc bleef buten elegast ginc in Elegast conste behendichede Die hi proefde ter menigher stede Die was minlic ende mate Hi trac een cruyt vut eenen vate Ende deet binnen sinen monde Die sulc een hadde hi verstonde Wat hanen craeyen ende honden bilen Doen verstont hi ter wilen An enen hane an enen hont Ende seide dat die coninc stont Buten den houe in haer latijn Elegast sprac hoe mach dit sijn Soude die coninc sijn hier voren Ic duchte dat mi naket toren Ic ben verraden na mijn ghedochte Oft mi verleyt alfs gedrochte Elegast ginc daer hi den coninc liet Ter stede daer hi van hem schiet Ende seide hem wat hi hadde verstaen Hem en bedrogge sijn waen Beyde aen hanen ende aen honden Diet in haer latijn vonden Dat die coninc ware daer Mer hi en wiste niet hoe naer Doen seyde karel die edel man Wie heuet v gheseit dan Wat soude die coninc hier doen Soudi ghelouen an een hoen Oft dat een hont bast So en is v gheloue niet vast Mi denct dat ghi mi saghen telt Waer toe ist goet dat ghi mi quelt V gheloue en is niet vast Nv hoort sprac elegast Hi stac den coninc inden mont Een cruyt dat daer voor hem stont Ende seyde nv suldi verstaen So ic te voren hebbe ghedaen Echter craeyde die hane ende sede Also als hi te voren dede Dat die coninc ware daer Mer hi en wiste niet hoe naer Gheselle wat die hane craeyt Ic wilde mijn kele winde waeyt Is die coninc niet hier bi Doe seide karel het fy Gheselle sidi veruaert Ic waende dat ghi coender waert Doet dat ghi seyt laet ons gaen Al soudemen ons heden vaen Elegast sprac ic sals beghinnen Laet sien wat seldi daer an winnen Elegast eyste sijn cruyt weder Die coninc sochte op ende neder Weder ende in sinen monde Merhi verlost ter stonde Hi en mochs vinden niet Die coninc sprac wats mi gesciet Mi dunct ic heb mijn cruut verloren Dat ic had hier te voren Beloken tusschen minen tanden Bi mijnre weet dat mach mi anden Doe loech elegast echt Ende seide steeldi ouer recht Hoe coemt datmen v niet en vaet Telken als ghi stelen gaet Dat ghi leeft is wonder groot Ghi en waert langhe wile doot Gheselle seit hi onuerholen Ic heb v cruyt ghestolen Ghi en weet van stelen niet en hare Die coninc peynsde ghi segt ware	Ze zwegen en maakten het gat. Elegast was duidelijk Handiger in dit werk Dan koning Karel. Al was hij groot en sterk, Hier was hij niet goed in. Toen zij met het gat De andere kant van de muur bereikten En erin wilden gaan, Zei Elegast: ‘Wacht hier buiten Om te ontvangen wat ik u zal brengen.’ Hij had liever niet Dat de koning naar binnen ging; Hij was te bang dat het mis zou gaan. Hij leek hem geen behendige dief. Toch wilde hij lief en leed En de buit met hem delen. De koning bleef buiten, Elegast ging naar binnen. Elegast kende toverkunst, Die had hij al vaak toegepast, Die goedaardig was. Hij nam een kruid uit een zakje En deed dat in zijn mond. Iemand die dat deed, kon verstaan Wat hanen kraaien en honden blaffen. Op dat moment begreep hij Van een haan en een hond Die in hun eigen taal spraken, Dat de koning buiten het hof stond. Elegast zei: ‘Hoe kan dit? Moet de koning nou net hier zijn? Ik ben bang dat mij iets slechts gaat overkomen! Volgens mij ben ik verraden, Of verleid door een boze geest. Elegast ging terug naar de plek Waar hij de koning had achtergelaten En vertelde hem wat hij had verstaan, Als hij zich niet vergiste, Van zowel de haan als de hond Die hem in hun taal hadden laten weten Dat de koning hier was. Maar hij had geen idee hoe dichtbij! Toen zei Karel, de edele man: Wie heeft u dat gezegd dan? Wat heeft de koning hier te zoeken? Als u een haan gelooft, Of het blaffen van een hond, Dan bent u geen goed christen. Ik denk dat u mij verzinsels vertelt! Wat heeft u eraan om mij te pesten? U bent geen goed christen. ‘Luister zelf,’ zei Elegast. Hij stak de koning het kruid in de mond Terwijl hij daar voor hem stond En zei: Nu zult u verstaan Wat ik net ook verstond.’ Opnieuw kraaide de haan en zei, Zoals hij daarvoor ook deed, Dat de koning er was. Elegast zei: ‘Luister, Gezel, naar wat de haan kraait. Ik mag hangen Als de koning hier niet is.’ Toen zei Karel: ‘Schaamt u, Vriend, bent u bang? Ik dacht dat u dapperder was. Doe wat u gezegd hebt en ga naar binnen, Straks worden we nog betrapt. Elegast zei: ‘Ik zal beginnen En u laten zien wat er allemaal te halen valt.’ Elegast vroeg zijn kruid weer terug. De koning zocht boven en onder, Achter en voor in zijn mond, Maar hij was het kwijt; Hij kon het niet vinden. De koning zei: ‘Wat overkomt me? Ik ben bang dat ik mijn kruid ben verloren Dat ik net nog Tussen mijn tanden hield. Wat vervelend, daar baal ik van! Opnieuw lachte Elegast En zei: ‘Bent u echt een dief? Hoe kan het dat men u niet gevangen neemt Elke keer dat u uit stelen gaat? Dat u nog leeft, is een groot wonder, Dat u niet allang dood bent. ‘Vriend,’ zei hij openlijk, ‘Ik heb uw kruid gestolen. U heeft van stelen totaal geen verstand!’ De koning dacht: ‘Je hebt gelijk.’
	K Oké, dan toch maar inbreken! Karel (Adelbrecht) heeft het immers voor het zeggen ... Maar Elegast spreekt voor de zekerheid toch nog maar een toverspreuk uit ...
2	Mittien lieten si die tale Gode beual hi al te male Dat hien moeste borghen Een deel was hi in sorghen Nochtans consti beheyndichede Daer hi alle die ghene mede Slapen dede vanden sale Ende ontsloot dan al te male Sloten diemen met slotelen sloot Waren si cleyne ofte groot Ende ghinc ten scatte daer hi lach Eert yemant hoorde of sach Ende haelde ende brochte Also vele als hem goet dochte	Daarop zwegen zij. Hij vroeg God opnieuw Om hem te beschermen. Hij maakte zich nogal zorgen; Maar met behulp van toverkunst Zorgde hij ervoor Dat iedereen in de hoofdburcht sliep. Hij opende vervolgens Sloten die men met sleutels sloot, Of ze nou groot waren of klein. Hij bereikte de schat Zonder dat iemand het hoorde of zag. Hij haalde en pakte Zoveel als hij maar wilde.
	L 'Mooi, klus geklaard, opdracht van de engel uitgevoerd, wegwezen nu,' denkt Karel (Adelbrecht). Maar Elegast heeft zijn oog op een pronkstuk laten vallen. Dat wil hij - tot verdriet van Karel - nog even halen ...
6	Doen wilde karel van danen riden Elegast die hiet hem ontbeiden Hi soude om eenen sadel gaen Die in die camer ware ghestaen Daer eggeric ende sijn wijf in lach Die scoonste die noyt man sach Hi en leeft niet die v gheseyde Die verweentheit vanden gereyde Ende ooc aen dat voerboech Es te prisene ghenoech Daer hangen an hondert scellen groot Die alle sijn van goude root Ende clincken als eggeric rijt Gheselle doet wel ende ontbeyt Ic sal hem sinen sadel stelen Al soudic hanghen bider kelen Dit was den coninc onbequame Hi hadde eer ontbeert der vrame Vanden sadel ende tghewin Dan elegast keerde weder in Als elegast quam ten ghereyde Daer ic heden eer of seide Gauen sulc enen clanc Datter eggeric bi ontspranc Wt sinen slape ende seyde Wie is daer te minen ghereyde Hi woude trecken sijn sweert Haddet die vrouwe niet gheweert Die hem seide ende vraghede Wat ware dat hi iaghede Often aluen wilden verleiden Si namt swaert al mitter scheyden Ende seyde daer en mach niemant in Comen sijn meer noch min Tis ander dinc dat v deert Si bemaenden ende beswert Dat hi haer seide sijn ghedochte Waer bi dat hi niet en mochte Slapen binnen drien nachten Daer si consten ghewachten Noch eten binnen drien dagen Dit began si hem te vraghen Vrouwen list is menichuout Sijn si ionc sijn si out So langhe lach si hem an Dat hi haer te segghen began Dat hi des conincs doot hadde ghesworen Ende die te doen waren vercoren Soude cortelike comen Hi ghincse haer bi namen nomen Hoe si hieten wie si waren Die den coninc wilden daren Dit hoorde al elegast Ende hielt in therte vast Hi pensde hi sout brengen voort Die ondaet ende die valschsche moort Si seide mi waer lieuer vele Datmen v hinge bider kele Dan ic dat ghedoghen soude Ende eggeric sloech soe houde Die vrouwe voor nase ende mont Dat haer tbloet ter stont Ter nase ende te monde wt brac Si rechte haer op ende stac Haer aenschijn ouer tbedde boom Ic wasser bi ende nams goem Ende croper liselike toe In minen rechten hantscoe Ontfinct bloet vander vrouwen Om dat hijt wilde scouwen Diet den coninc te voren brochte Dat hider hem voor wachten mochte Doe seyde elegast een ghebede Daer hi alle die ghene mede Slapen dede ende die vrouwe Ende sprac sijn woert mit trouwe Dat si beyde sliepen vast Doen ontstal hem elegast Sinen sadel ende sijn swaert Dat hi lief hadde ende weert Ende maecte hem sijnre vaerde Buten den houe tsinen paerde Totten coninc die seere verdochte Al om tgoet dat elegast brochte Hine hadder niet langher gestaen Hadt na hem moghen gaen So seere was hi vererret Hi vraechde waer hi had gemerret Elegast seide en mochs niet Bi al dat god leuen liet Tis wonder dat mi thert niet en breect Vanden rouwe die daer in steect Si en breect nemmermeer Door rouwe noch door seer Dies ben ic seker te voren Si heeft so groten toren Gheselle seiti dits tghereyde Daer ic v heden of seide Dit hout ic sal gaen Eggeric sijn hooft of slaen Of doden met eenen kniue Daer hi leyt bi sinen wiue Dat en lietic om al dat gout Dat die warelt inne hout Ic sel weder keeren schiere Doen bemaende die coninc diere Dat hi hem seide door wat sake Hi ware so seere tongemake En sidi niet al gesont Ende hebt wel x hondert pont Ende tgereyde daer ghi om ghinct Ay heer het is al ander dinc Dat mijnre herten deert Ende minen droeuen sin verteert Ic heb minen heer verloren Ic hadde toeuerlaet te voren Te comene te minen goede Ende te verwinnen mijn armoede Mijn heer sel steruen morgen vroe Ic mach v seggen hoe Eggeric heeft sinen doot gesworen	Toen wilde Karel vertrekken. Maar Elegast vroeg hem te blijven: Hij wilde teruggaan voor een zadel Dat in de kamer stond Waar Eggeric en zijn vrouw sliepen, Het mooiste dat iemand ooit heeft gezien. Geen levende ziel is in staat om te vertellen Hoe mooi het zadel is. En ook de borstriem Is niet genoeg te prijzen: Daaraan hangen honderd gouden bellen Die allemaal van rood goud zijn En die klingelen als Eggeric rijdt. ‘Vriend, wees zo goed om te wachten. Ik zal dat zadel van hem stelen, Al kost het me mijn kop.’ Dat vond de koning niet prettig. Hij had dat zadel en de winst Liever niet gehad, Maar Elegast was er alweer ingekropen. Toen Elegast bij het zadel was Waar ik het net al over had, Wilde hij het wegdragen, maar de bellen die eraan hingen Maakten zoveel lawaai dat Eggeric erdoor ontwaakte Uit zijn slaap en zei: ‘Wie zit daar aan mijn zadel?’ Hij wilde zijn zwaard trekken, Maar zijn vrouw hield hem tegen, Ze vroeg hem Waar hij last van had; Waren er kwade geesten die hem wilden verleiden? Ze nam het zwaard met schede en al En zei: ‘Hier kan toch absoluut Niemand binnenkomen. Er is iets anders wat u kwelt.’ Ze smeekte en zeurde, omdat ze wilde Dat hij haar zou vertellen wat hem bezighield; Waardoor hij al Drie nachten niet sliep, Zoals ze al had gemerkt, En drie dagen niet at. Dit begon ze hem te vragen. Vrouwen hebben vele listen, Of ze jong of oud zijn. Ze drong net zo lang bij hem aan Tot hij haar vertelde Dat hij gezworen had de koning te doden En dat zijn handlangers Binnenkort zouden arriveren. Hij noemde hun namen, Hoe ze heetten, wie degenen waren Die de koning kwaad wilden doen. Dit hoorde Elegast En hij hield zijn hart vast. Hij was van plan om deze misdaad, En valse moord bekend te maken. Zij antwoordde: ‘Ik had veel liever Dat men u ophing, Dan dat ik dat toe zou staan!’ Eggeric sloeg de vrouw onmiddellijk Op haar neus en mond, Dat het bloed meteen Uit haar neus en mond begon te lopen. Ze kwam overeind en boog Zich over de rand van het bed. Elegast was erbij en zag het En kroop er zachtjes naartoe. In zijn rechterhandschoen Ving hij het bloed van de vrouw, Omdat hij het wilde laten zien Aan degene die de koning zou inlichten, Opdat die zich erop voor kan bereiden. Toen zei Elegast een spreuk Waarmee hij Eggeric En zijn vrouw in slaap bracht. Hij zei de spreuk nauwkeurig Zodat beiden zeer vast sliepen. Toen ontnam Elegast hem Zijn zadel en zijn zwaard Dat hij liefhad en waardeerde En maakte dat hij kwam Buiten het hof bij zijn paard En de koning die chagrijnig was. Nog niet om alle bezittingen die Elegast bracht Had hij er langer willen staan, Als hij het had mogen bepalen, Zo erg was hij ontstemd. Hij vroeg waar hij zo lang was gebleven. Elegast zei: ‘Ik kan er niets aan doen. Bij alles wat God leven heeft gegeven, Het is een wonder dat mijn hart niet breekt Van het verdriet dat erin woedt. Blijkbaar is er geen verdriet of pijn Dat het ooit zal laten breken; Daar kan ik nu wel zeker van zijn. Het heeft zoveel verdriet. Gezel,’ zei hij, ‘geloof Wat ik u nu zal zeggen. Hou dit vast! Ik zal Eggeric zijn hoofd eraf slaan Of hem doden met een mes, Terwijl hij naast zijn vrouw ligt. Nog niet om al het goud Van de wereld zal ik het laten; Ik keer meteen weer terug. Toen vroeg de koning hem met klem Om hem te vertellen waardoor Hij zo van streek was geraakt: ‘Ben je niet gezond, En heb je wel honderd pond En het zadel waar je voor ging?’ ‘Ai heer, het is iets anders Wat mijn hart raakt En mijn bedroefde gemoed verteert: Ik ben mijn heer verloren! Ik had er alle vertrouwen in Dat ik mijn leengoed terug zou krijgen En mijn armoede zou overwinnen; Maar mijn heer zal morgenvroeg sterven. Ik zal u zeggen hoe: Eggeric heeft gezworen om hem te doden.’
	M Zo, dat is duidelijk: Karel moest deze oneervolle inbraak uitvoeren om erachter te komen dat zijn zwager (!!!) een greep naar de macht wil doen en hem wil vermoorden. Maar hoe gaat hij die samenzwering ontmaskeren? Eerst maar eens kijken hoe Elegast dat zou aanpakken ...
967	Doen wiste karel wel te voren Dat hem god te stelen ontboot Om te bescudden vander doot Hi danckes oetmoedelike Gode van hemelrike Doe antwoerde die coninc saen Hoe so waendi dan tontgaen Of ghien staect mit eenen kniue Daer hi leit bi sinen wiue Thof selde verstormen al Ghi en had meer dan gheual Ghi sout saen hebben vercoft Ende v lijf den eynde brocht Soudi v worpen inden noot Sterft die coninc so is hi doot Wat talen souder of wesen Ghi sout des rouwen ghenesen Dit seidi doer behendichede Om elegast te proeuen mede Nochtan wasser een ander an Hi hadde gherne gheweest van dan Dlanghe letten was hem leet Elegast antwoerde ghereet Bi al dat god leuen liet Waerdi mijn gheselle niet Ten bleue te nacht onghewroken Dat ghi hebt so na ghesproken Den coninc karel minen heere Die waerdich is alder eere Biden heere die mi ghewrochte Ic sel vorderen mijn gedochte Ende wreken minen toren Tconincs doot is ghesworen Eer ic vander buerch scheide Gaet mi te lieue of te leyde Die coninc peynsde dits mijn vrient Al heb ics qualic op hem verdient Ic salt beteren mach ic leuen Hi sal verwinnen al sijn sneuen Gheselle ic sel v wisen bet Hoe ghien brenghen selt int net Eggericke van eggermonde Rijt inder morghenstonde Totten coninc daer ghien vint Vertelt hem ende ontbint Die ondaet ende die moort Als hi sal horen v woert Ghi selter bi versoenen al V loon en sel niet wesen smal Ghi moghet riden bi sijnre siden Alle v daghe ende v tiden Of ghi sijn broeder waert So langhe als v god ghespaert Elegast seyde wats mijns gheschiet En come voor den coninc niet Die coninc is te mi so gram Om dat ic hem eens nam Van sinen scatten sulc en scaerden Dat cume gedroech twee paerden Ic en come niet daer hi mi saghe Noch bi nachte noch bi daghe Dats pine teghen spoet Wil ic v segghen wat ghi doet Sprac karel die edel man Rijt wech in uwen dam Daer ghi liet v ghesellen Nv sal ic v vertellen Voert voor v ons beiach Tot morghen opten dach Dan deylen wi mit ghemake Ic sal bode sijn vander sake Totten coninc daer icken weet Sloech men doot het waer mi leet	Toen wist Karel wel zeker, Dat God hem opdracht gaf om te stelen Om hem te behoeden voor de dood. Hij dankte nederig God van het hemelrijk. Toen antwoordde de koning meteen: ‘Hoe denkt u te ontsnappen, Als u hem steekt met een mes Terwijl hij bij zijn vrouw ligt? Het hof zal in rep en roer raken. U hebt meer nodig dan geluk, Anders zal u het snel moeten bekopen En heeft u uw leven naar het einde gebracht. Zou hij u helpen in nood? Als de koning sterft, dan is hij dood. Waarom zou je er dan nog woorden aan vuil maken? U komt toch wel over uw verdriet heen.’ Dit zei hij met opzet Om Elegast op de proef te stellen. Maar er was nog iets anders: Hij wilde daar graag weg; Hij wilde daar niet langer blijven. Elegast antwoordde meteen: ‘Bij alles wat God het leven gaf, Als u mijn metgezel niet was, Zou het deze nacht niet ongewroken blijven Dat u zo laatdunkend hebt gesproken Over koning Karel, mijn heer, Aan wie alle eer toekomt. Bij de Heer die mij schiep, Ik zal mijn voornemen uitvoeren En mijn boosheid wreken - Er is gezworen om de koning te doden - Voor ik van deze burcht vertrek, Of het nu goed of slecht met me afloopt. De koning dacht: ‘Dit is mijn vriend, Al heb ik het niet aan hem verdiend. Ik zal het goed maken, als ik blijf leven; Hij zal al zijn ellende te boven komen.’ ‘Gezel, ik zal u een betere manier tonen Om Eggeric van Eggermonde Terecht te stellen. Rijd in de morgenstond Naar waar de koning is. Vertel en ontvouw hem De misdaad en de moord. Als hij uw woorden hoort, Zult u volledig met hem verzoend zijn. Uw beloning zal niet klein zijn. U zult aan zijn zijde rijden Te allen tijden, Alsof u zijn broeder bent, Zo lang als God u laat leven.’ Elegast zei: ‘Wat er ook gebeurt, Ik zal niet voor de koning verschijnen. De koning is erg boos op mij, Omdat ik ooit Zo’n deel van zijn bezittingen nam Dat twee paarden het nauwelijks konden dragen. Ik kom niet op plekken waar hij mij kan zien, Noch ’s nachts, noch overdag. Dat is vergeefse moeite.’ ‘Zal ik u zeggen wat u doen moet?’ Zei Karel, de edele man, ‘Rijd naar uw schuilplaats Waar uw gezellen zijn. Luister naar wat ik u zal vertellen. Neem onze buit mee Tot morgen; Dan zullen wij op ons gemak de buit verdelen. Ik zal de boodschap brengen Naar de koning, omdat ik hem ken. Als men hem dood sloeg, zou ik dat betreuren.
	N 't Is duidelijk: Elegast is hem, Karel, nog altijd trouw. Nu moet hij de zaakjes op het kasteel tijdens de hofdag opknappen. Eerst maar eens zien ongemerkt het kasteel binnen te komen en vervolgens een plan voor de ontmaskering maken.
10407	Mit deser talen dat si schieden Elegast voer tot sinen lieden Daer hise liet inden dam Ende karel die edel man Voer tynghelem in sijn casteel Sijn herte was sonder riueel Datten die gheen wilde verraden Die hem soude staen in staden Soude recht na rechte staen Noch stont die poorte ontdaen Ende sine lieden sliepen alle Hi bant dors opten stalle Ende ginc ter cameren daer hi lach Eert yemant hoorde ofte sach Hi hadde sijn wapen af ghedaen So was die wachter gestaen Ter hoger tinnen blies den dach Diemen scone verbaren sach Doen wert in wake menich man Dien god den slaep seynde an Doe die coninc stelen voer Dat was hem een scone boer Doe seynde karel die coninc Om eenen sinen camerlinc Om sinen verholen raet Ende seide hoet met hem staet Dat hi wiste wel te voren Dat sinen doot ware ghesworen Van eggheric van eggermonde Die comen sal in corter stonde Met alder macht vanden lande Om hem te doene scande Als te nemen sijn leuen Dat si hem goeden raet geuen Dat hi behoude sijn eere Ende daer toe haren gherechten heere Doe seide die hertoge van baynier Laetse comen si vinden ons hier Het sel den menighen costen tleuen Ic sal ons goeden raet gheuen Hier is menich sterc fransoys Wt vrancrijc ende baloys Menich ridder menich seriant Die mit v quamen hier int lant Si selen hem wapenen alte male Ende trecken in die hoghe sale Ende ghi selue heer coninc Sult ghewapent staen inden rinc Die v daer slaen wil of deeren Wi sellen wel weeren Dbloet sel hem lopen ter sporen Ende eggheric als te voren Desen raet dochten wesen goet Si wapenden hem metter spoet Alle die daertoe dochten Ende wapenen dragen mochten Beyde cleyn ende groot Si duchten swaren wederstoot Eggeric was van groter macht Ende alle die hadden cracht Weder ende opten rijn Woude in sijnre hulpen sijn Men dede ter poorten lx man Gewapent ende halsberch an	Na deze woorden namen ze afscheid. Elegast reed naar zijn mannen, Die hij in de schuilplaats had gelaten En Karel, de edele man, Reed naar Ingelheim, zijn kasteel. Zijn hart was zonder vreugde, Omdat degene die hem wilde verraden Hem behoorde bij te staan, Als alles rechtmatig zou verlopen. Nog steeds stond de poort open En al zijn mannen sliepen. Hij bond zijn paard vast in de stal En ging naar zijn slaapkamer. Zonder dat iemand het hoorde of zag, Had hij zijn wapen afgedaan. Toen ging de wachter staan op de kantelen en kondigde met hoorngeschal de nieuwe dag aan Die men al mooi kon zien aanbreken. Toen ontwaakten vele mannen, Die God in slaap had gebracht, Toen de koning uit stelen ging. Dat was voor hem een mooi teken. Toen zond Karel, de koning, Een van zijn kamerbedienden erop uit Om zijn geheime raad bijeen te roepen Om te vertellen hoe het ermee stond; Dat hij met zekerheid wist Dat er gezworen was om hem te doden Door Eggeric van Eggermonde, Die binnenkort zal komen Met alle machthebbers uit het land Om hem te schande te maken En zijn leven te nemen; Hij vroeg hen om goede raad, Opdat hij zijn eer zou behouden En zij bovendien hun rechtmatige heer. Toen zei de hertog van Beieren: ‘Laat ze komen, ze vinden ons hier; Het zal menigeen het leven kosten. Ik zal u goede raad geven: Hier zijn veel sterke Fransozen Uit Frankrijk en Blois, Veel ridders, veel schildknapen, Die met u meekwamen in dit land. Zij zullen zich allemaal wapenen En zich terugtrekken in de ridderzaal. En uzelf, heer koning, Zult gewapend staan in het midden van de verdedigingsring. Wie u daar wil slaan of pijn doen, Zullen wij afweren; Het bloed zal hem in zijn schoenen lopen, En vooral bij Eggeric.’ Dit leek hem een goede raad. Ze bewapenden zich met spoed, Allen die wilden En die wapens dragen konden, Zowel klein als groot. Zij rekenden op zware tegenstand: Eggeric had veel macht En iedereen die kracht had In de gehele Rijnstreek, Schoot hem te hulp. Bij de poort zette men 60 man, Gewapend en met een maliënkolder aan.
	O Het plan om de samenzweerders te pakken: met open armen ontvangen en niets laten blijken van waakzaamheid. Daarna overrompelen.
11047	Doen eggerics lieden quamen geuaren In tconincs houe met scaren Ontdede men die poorte wide Ende lietse alle door liden Doen si quamen int hof Dedemen hoer cleeder of Men vant naest haren liue Witte halsberghe scarpe kniue Die ondaet was openbaer Men leydse geuangen daer Altemet dat si quamen Tot datmense had benamen Eggeric quam geuaren Al mitter lester scaren Daer alle die moort aene stoet Doe hi gebeet was te voet Ende waende gaen in die sale Slootmen die poorten te male Men vincken als dander dede Men vant gewapent sine leden Bat dan yemant die daer was Men leyde hem in dat pallas Voor den coninc sinen heere Dat mochti hem wel scamen seere Die coninc leide hem vele te voren Hi en woudes een niet horen Hi lochende der ondaet Ende seide heer coninc hebt beteren raet Dadi mi lachter onuerdient Ghi hadt verloren menigen vrient Ghi en waret ooc niet so coene Noch geen uwer baroene Die mi op dorste staden Dat ic v hadde verraden Voor yemant dies begaerde Ic daet hem lochenen mitten swaerde Of mitten oerde van minen spere Nv come voort dies begheere	Toen Eggerics mannen groepsgewijs In het hof van de koning aankwamen, Deden ze de poort wijd open En liet ze naar binnen rijden. Toen zij in de voorburcht kwamen, Deed men hun kleren uit. Men vond toen op hun lichaam Witte maliënkolders en scherpe messen. De misdaad kwam aan het licht. Men nam ze gevangen Elke keer dat ze kwamen, Totdat ze iedereen te pakken hadden. Eggeric, van wie de moord afhing, Kwam aangereden Met de laatste groep. Toen hij afgestegen was En de hoofdburcht in wilde lopen, Sloot men onmiddellijk de poort En ving men hem zoals ze ook met de anderen hadden gedaan. Men ontdekte dat hij Beter bewapend was dan alle anderen die daar waren. Mewn bracht hem het paleis in Naar de koning, zijn Heer. Daarvoor mocht hij zich enorm schamen! De koning beschuldigde hem van vele zaken. Hij wilde er niets van horen; Hij ontkende de misdaad En zei: ‘Heer koning, wees verstandiger. Als u mij onterecht schande aandoet, Zult u veel vrienden verliezen. Bovendien bent u niet dapper genoeg, En ook uw baronnen niet, Om het tegen mij op te durven nemen Om uw beschuldiging van verraad te bewijzen. Als er iemand is die het wil, Zal ik hem terechtwijzen met mijn zwaard Of met de punt van mijn speer. Dus kom naar voren wie het wil!
	P Eggeric is ontmaskerd: wapens onder je kleding dragen tijdens een hofdag in de nabijheid van je heer is een duidelijk teken van verraad. Maar Eggeric probeert de koning te slim af te zijn: als iemand hem van verraad of samenzwering wil betichten, moet die persoon maar naar voren treden en met bewijs komen! Karel juicht inwendig: hij kan nu de kaart Elegast spelen!
1141	Als die coninc verstoet Was hi blide in sinen moet Ende seynde om elegaste Boden na boden vaste Daer hi was inden woude Ende ontboot hem herde houde Ende vergaf hem alle misdaet In dien dat hi den camp bestaet Tegen eggericke Hi souden maken rike Die boden en lieten niet Si deden dat hem die coninc hiet Si voeren tot dien stonden Daer si elegast vonden Dat hem die coninc beual Seiden si elegast al Die seere verblide vanden woerde Als hi die nieumare hoorde Hi liet leggen sijn ghereyde Sonder eenich langher beyden Dat hi eggericke stal Hiet hi ende beual Hi swoer bi sijnre kerstenhede Waer hem god sculdich een bede Hi en begeerde ander goet Dan hi den camp vechten moet Ende sinen gherechten heere Om te behouden sijn eere Si voeren wech metter spoet	Toen de koning dit hoorde, Was hij blij van binnen En zond de ene snelle bode na de andere Om Elegast te halen Van zijn plek in het woud. Hij liet hem halen met grote spoed En vergaf hem alle misdaden. Als hij de strijd aan zou gaan Met Eggeric, Zou hij hem rijk maken. De boden faalden niet; Ze deden wat de koning hen had opgedragen. Zij reden net zo lang Tot ze Elegast vonden. Wat de koning hem opdroeg, Zeiden ze allemaal tegen Elegast, Die zeer blij werd van de woorden Toen hij het bericht hoorde. Hij liet zijn paard opzadelen Zonder enig uitstel. Wat hij van Eggeric gestolen had, Gaf hij aan de boden. Hij zwoer op zijn christelijk geloof: Als God hem één ding wilde gunnen, Dan wilde hij niets liever Dan dat hij een gevecht mocht aangaan Om de eer te verdedigen Van zijn rechtmatige heer. Ze reden snel weg.
	Q Elegast grijpt deze gelegenheid tot rehabilitatie natuurlijk met beide handen aan en gaat mee naar het hof. 't Is nu alleen de vraag hoe hij - een uit de gratie geraakte roofridder - de confrontatie aangaat met een man van gewicht: een voornaam lid van de hofhouding, een machtige baron en bovendien zwager van de koning!
1171	Doen elegast die ridder goet Quam in des conincs sale Nv moechdi horen sine tale HI seide god hoede dit ghesinde Den coninc ende dat ic hier vinde Mer eggeric en groetic niet God die hem crucen liet Om onsen wille vele vermach Die late mi sien op desn dach En maria die maghet soete Datmen te winde hanghen moete Eggheric van eggermonde Mochte god doen sonde So heeft hi sonde ghedaen Dat hi der galgen is ontgaen Om dat hi swoer mijns heeren doot Sonder bedwanc oft noot Als dit elegast hadde gesproken Eggeric hadt gerne ghewroken Mer hi en hads die macht niet Daer was menich die hem liet Die coninc antwoerde daer of Sijt willecomme in mijn hof Nv vermaen ic v bi alle dien Dies god van sonden plien Dat ghi segt ende brenct voort Die ondaet ende die moort Van eggeric die ghi hier siet Dat en laet door niemant niet Ghi en segt waer ende niet el Hoe die auentuer geuel Elegast seide gerne Mi en staets niet tontbeerne Ic ben seker wel te voren Dat eggeric heeft v doot gesworen Ic hoordet hem seggen daer hi lach Ende gaf sinen wiue enen slach Dat sijt dorste anden Daer haer bloet ten tanden Ter nase ende ter mont vut brac Si rechte haer op ende stac Haer aenschijn ouer tbedde boom Ic was daer ende nams goom Ende croper liseliken toe In minen rechteren hanscoe Ontfinc ict bloet vander vrouwen Doen liet hi den coninc scouwen Ende hem allen diet wilde sien Dorste eggeric lochenen van dien lc dade hem lien der ondaet Eer die sonne onder gaet Tusschen ons twee in enen campe Ten scinde nod ende rampe Eggeric anworde mettien Dien lachter en moete niet gescien In minen live no dat meskief Dat ic jegen enen verbannen dief Minen hals soude aventuren Het en soude oec niet geburen Campt te vechten jegen mi Ende Elegast anwoerde twi Al en benic hertoghe als ghi sijt Ende wasic ballinc enen tijt Dat mi die coninc mijn goet nam Omdat hi was te miwaert gram In was noit mordenare. Ende hebbic ghenomen harentaere Den riken lieden van haren goede, Dat dede mi noyt ende ermoede. Maer ghi een mordenare sijt, En moget ontseggen camp noch strijt Die verdachuaert inden crijt Ter warelt gheenen man Dis v wille staden an Die coninc antwoerde daer na Bi mine wet ghi seght waer Soudicken voeren na recht Ic deden slepen eenen knecht Ende hangen bider kelen Doen ghinc met eggeric vuten spele Ende peynsde in sinen moet Na dat ghescepen stoet Beter is camp dan hals onttween Int hof en was man gheen Diet spreken dorste siere vromen Dus wert den camp an ghenomen Een luten nader noenen Die coninc ontboot sijn beroene Dat si ghewapent te velde waren Hi en wildes camps niet ontbaren Hi hiet den camp ghereyden Ende bad god dat hi moest scheiden Den camp ende tgheuechte Na reden ende na rechte Die coninc trooste elegast wel Ende seide verghinge wel sijn spel Ende behilti sijn leuen Hi souden sijnder suster geuen Die eggeric hadde te voren Die sijn doot had ghesworen	Toen kwam Elegast, de goede ridder, Aan in de hoofdburcht van de koning. Nu kunt u zijn verhaal aanhoren. Hij zei: ‘Dat God deze hofhouding mag beschermen, De koning en iedereen die ik hier tref, Maar Eggeric groet ik niet. God, die zich liet kruisigen Voor ons en die almachtig is, En Maria, de lieve maagd, Laten mij hopelijk vandaag zien, Dat Eggeric van Eggermonde Opgehangen wordt. Als God een zonde zou kunnen begaan, Dan zou Hij gezondigd hebben, Als hij ontsnapt aan de galg, Omdat hij gezworen heeft mijn heer te doden Zonder dwang of noodzaak. Toen Elegast dit had gezegd, Had Eggeric graag wraak genomen, Maar hij was niet bij machte: Menigeen liet hem in de steek. De koning antwoordde daarop: ‘Wees welkom in mijn hof. Nu smeek ik u bij allen die Hun zonden bij God opbiechten, Dat u vertelt en voor het voetlicht brengt De misdaad en de moord Van Eggeric, die u hier ziet. Laat u door niemand weerhouden; Vertel de waarheid en niets anders Dan wat er is gebeurd.’ Elegast zei: ‘Graag. Niets staat mij in de weg. Ik ben er absoluut zeker van, Dat Eggeric gezworen heeft om u te doden. Ik hoorde het hem zeggen in de slaapkamer Waar hij zijn vrouw een klap gaf, Omdat zij het afkeurde, Waardoor er bloed uit haar tanden, Neus en mond stroomde. Zij kwam overeind en boog Zich over de rand van het bed. Ik was daar en nam het waar En kroop stilletjes naar haar toe. In mijn rechterhandschoen Ving ik het bloed van de vrouw.’ Toen liet hij het de koning zien En allen die het wilden zien.’ ‘Als Eggeric dit durft te ontkennen, Zal ik hem de misdaad laten bekennen Voor de zon ondergaat, In een tweegevecht Tenzij nood en rampspoed dat voorkomt.’ Eggeric antwoordde meteen: ‘In mijn leven zal mij De schande en onheil niet overkomen Dat ik tegenover een verbannen dief Mijn leven in de waagschaal leg. Het hoort niet Dat u tegen mij vecht.’ Elegast antwoordde: ‘Waarom? Al ben ik geen hertog zoals u En ben ik een tijd in ballingschap, Omdat de koning mij mijn bezittingen ontnam Omdat hij boos op mij was: Ik was nooit een moordenaar. Ik heb weliswaar her en der Goederen van de rijken afgenomen, Maar dat was uit nood en armoede. Maar omdat u een moordenaar bent, Heeft u het recht niet Om een gevecht of strijd af te slaan Tegen welke man dan ook in de wereld Die het tegen u op wil nemen.’ De koning spraak daarna: ‘Ik ben van mening dat u de waarheid spreekt! Als ik hem zou behandelen volgens de wet, Ik zou hem door een knecht achter een paard Aan laten slepen en hem ophangen aan zijn nek.’ Toen begon het er slecht uit te zien voor Eggeric En hij dacht bij zichzelf Nu de zaak er zo voor stond: ‘Liever een gevecht dan een gebroken nek.’ In het hof was niemand Die het voor hem op durfde te nemen. Daarom werd iets na het middaguur Besloten tot een tweestrijd. De koning beval zijn barons Om gewapend op het veld te komen. Hij wilde er zeker van zijn dat de strijd zou doorgaan. Hij liet het strijdperk voorbereiden En vroeg God of hij De strijd en het gevecht wilde beslissen Op een eerlijke en rechtvaardige manier. De koning sprak Elegast moed in En zei dat als de strijd gunstig voor hem Zou verlopen en hij zijn leven zou behouden, Hij hem zijn zus zou geven Die Eggeric, die gezworen had om hem te doden, Voorheen had.
	R Knap werk van Elegast: hij laat zich niet overdonderen, maar komt met bewijsmateriaal en wijst er ook fijntjes op dat hij weliswaar uit de gratie is geraakt en deelneemt aan een criminele organisatie, maar dat hij nog steeds van adel is: dat blijf je immers voor je leven! Dus: Eggeric mag hem geen duel weigeren. En dan nu: the battle! Let op hoe verschillend Elegast en Eggeric zich vóór de strijd gedragen ...
1271	Men sloech coerden opt velt Daer menich man ghewapent helt Een luttel voor vespertijt Elegast quam eerst int crijt Om datti aen legger was Hi beette neder int gras Ende viel in knien ghebede Ende seide god doer v goedertierenhede Ic come v heden te ghenaden Van allen minen misdaden Die mi ye gheuel Ic kenne mine misdaet wel Oetmoedich god diet vermach En wreect niet op desen dach An mi mine sonden Doer v heylighe vijf wonden Die ghi ontfinct doer ons misdaet Hebt heden mijns raet So dat ic niet en sterue Noch inden camp en bederue Ist dat mi die sonden niet en slaen So waen ic wel van hier ontgaen Volmaect god door v doghet Ic biddu dat ghi mi verhoghet Ende maria soete vrouwe Ic wil v dienen mit rechter trouwe Ende nemmermeer voort an En werdic rouer noch scat man In wildernissen ende in wouden Mach ic hier mijn lijf behouden Doen hi eynde sijn ghebede Seghende hi alle sine lede Scone mit sijnder rechter hant Seghende hi sijn ridders ghewant Ende seghende dors dat voor hem stoet Ende bat gode dor oetmoet Dat hem draghen moest met eeren Ende vuten campe laten keeren Met dat hi die tale seyde Sat hi op in sijn ghereyde Ende hinc den schilt ter luchter side	Men zette het veld af met koorden, Terwijl daar aan het eind van de middag Veel gewapende mannen stonden. Elegast betrad het strijdperk het eerst, Omdat hij de uitdager was. Hij steeg af op het gras En knielde voor een gebed En zei: ‘God, vanwege Uw goedertierenheid Kom ik u vandaag om genade vragen Voor al mijn misdaden Die ik ooit heb begaan. Ik ben mij bewust van mijn misdaden. Genadige God, die de macht heeft, Wreek mijn zonden Niet op deze dag. Vanwege Uw heilige vijf wonden, Die U ontving door onze zonden, Sta mij vandaag bij Zodat ik niet sterf of omkom In deze strijd. Als ik voor mijn misdaden niet hoef te boeten, Verwacht ik dat ik hier gezond uit kom. Volmaakte God, vanwege Uw deugd Vraag ik u dat u mij helpt; En Maria, lieve vrouw, Ik zal u oprecht dienen. En voortaan zal ik nooit meer Rover of overvaller worden In de wildernissen en de wouden, Als ik hier mijn leven kan behouden.’ Toen hij klaar was met zijn gebed, Sloeg hij met zijn rechter hand Een kruis over zijn hele lichaam. Hij sloeg een kruis op zijn wapenuitrustig En hij sloeg een kruis op het paard dat voor hem stond. En hij vroeg God vanwege Zijn genade Dat het hem eervol zou dragen En hem uit de strijd zou laten komen. Terwijl hij die woorden uitsprak, Steeg hij op En hing zijn schild aan de linkerkant.
	S Het verschil tussen Eggeric en Elegast is duidelijk. Eggeric is een brulaap en overschreeuwt zich. (Hoe wil hij te voet een geharnaste ridder te paard uit het zadel wippen?) Elegast handelt eervol: hij wil geen zwakke tegenstander - een ridder in harnas te voet - doden. Hij lijkt hier op Karel in het nachtelijk gevecht: die heeft toen ook zijn leven gespaard.
1312	Nv naket eenen groten stride Hi nam in die hant dat speere Ende eggeric quam met grooter geere Ten crite wert ghewapent wel Die seere was int herte fel Hi en seide noch en dede Te gode waert gheene bede Hi sloech met sporen vaste Ende reet op elegaste Ende elegast op hem weder Die eggeric stac doer tleder Vander curien mit gewelt Datti neder viel opt velt Vanden orsse op daerde Eggheric vinc ten swaerde Dat hi trac vuter scheyde Ende seide nv sal ic v doden beyde Elegast v ende v paert Ten si dat ghi ter vaert Neder beet op die moude So mach v ors dlijf behouden Hets so sterc ende so groot Het waer scade sloech ict doot Die menighe soudt beclaghen Moechdi v lijf ontdragen So behoudi v paert Elegast sprac ter vaert En ware dat ghi te voet sijt Ic soude corten desen strijt En wil v niet te voete slaen Ic wil prij s an v begaen Al souts mi sijn te wors Nv sit weder op v ors Laet ons vechten ridder wise Ic heb lieuer datmen mi prise Dan ic v sloeghe bi rampe Al soudic bliuen inden campe Dit was den coninc karel leet Dat elegast so lange meert Ende eggericke spaert Eggeric vinc sijn ors ter vaert Doe elegast die tale seide Sat hi op in sijn ghereyde	Nu nadert er een grote strijd! Hij nam zijn speer in zijn hand; En Eggeric betrad met grote strijdlust En goed bewapend het strijdperk. Er woedde veel boosheid in zijn hart. Hij zei niets en Bad niet tot God. Hij gaf zijn paard stevig de sporen En reed op Elegast in En Elegast op hem. Hij stak bij Eggeric met zoveel geweld Door het leer van zijn wambuis, Dat die op het veld viel Van zijn paard op de aarde. Eggeric greep het zwaard Dat hij uit de schede trok En zei: ‘Nu zal ik u allebei doden, Elegast, u en uw paard, Tenzij u onmiddellijk Afstijgt; Dan mag uw paard het leven behouden. Het is zo sterk en groot, Dat het zonde zou zijn, als ik het doodsloeg; Velen zouden dit betreuren. Als u het er levend van afbrengt, Dan heeft u uw paard nog.’ Elegast zei meteen: ‘Als u niet te voet zou zijn, Zou ik deze strijd beslechten. Maar ik wil u niet te voet verslaan; Ik wil eer aan u behalen, Hoewel het mijn positie verslechtert. Ga weer op uw paard zitten; Laten we op ridderlijke wijze vechten. Ik heb liever dat men mij prijst, Dan dat ik u versloeg door pech, Zelfs als ik daardoor de kans loop om te sneuvelen.’ Het deed koning Karel verdriet, Dat Elegast zo lang wachtte En Eggeric spaarde. Eggeric pakte zijn paard meteen. Nauwelijks was Elegast uitgesproken, Of hij zat alweer in het zadel.
	T Een hevige strijd volgt. Maar het recht zegeviert.
1355	Doen verhief daer een strijt Tot langhe na verpertijt En quam niemant daer hi sach Noyt op eenen dach So fellen strijt tusschen hem tween Als si hadden al in een Dats loghene ne geen Doe seide die coninc van vrancrike God also gewaerlike Als ghi hier moghende sijt So moetti corten desen strijt Ende dit lange gheuechte Na redene ende na rechte Elegast hadde een swaert Het was sijns gewichte waert Van ghemale goude root Elcke man te sijnre noot Die coninc hadt hem gegeuen Elegast die heuet verheuen Ende sloech eenen slach so seere Bider hulpen van onsen Heere – Dus ist al bi sere – Ende doer des coninc Karels bede Die hi over Elegast dede So dat hi hem rovede Tmeeste deel vanden hoefde Ende viel doot uten ghereyde Dit sach die coninc ende seide ‘Ghewarich God Ghi sijt hier boven Met rechte mach ic U wel loven Die mi so menighe eere doet Die U dienen sij sijn vroet Ghi moecht helpen ende beraden Die aen U soecken ghenaden’	Toen begon daar een strijd Die duurde tot ver na de middag. Er is niemand Die ooit Zo’n felle tweestrijd zag Als die zij samen voerden. Dat is geen leugen. Toen zei de koning van Frankrijk: ‘God, indien U hier de macht over hebt, Beslecht dan deze strijd En dit lange gevecht Op een eerlijke En rechtvaardige manier.’ Elegast had een zwaard; Het was zijn gewicht waard In rood gemalen goud Voor elke man in nood. De koning had het hem gegeven. Elegast hief het op En sloeg zo’n harde slag, Met de hulp van onze Heer - dus is het allemaal aan hem te danken - En dankzij het gebed van koning Karel Dat hij voor Elegast bad, Dat hij hem het grootste deel Van zijn hoofd afsloeg En hij dood uit het zadel viel. Dit zag de koning en hij zei: ‘Ware God, U bent in de hemel. Oprecht mag ik u danken Dat u mij zoveel eer aandoet. Verstandig zijn zij die u dienen. U helpt en adviseert Degenen die uw genade zoeken.’
	U Eind goed, al goed: Karel is voor zijn gehoorzaamheid aan God beloond (samenzwering aan het licht gebracht, aanslag verijdeld), Elegast is voor zijn trouw aan Karel beloond (in ere hersteld en - in de plaats van Eggeric - zwager van de koning), Eggeric is ontmaskerd, overwonnen in een duel en schandelijk opgehangen, zijn vrouw is netjes onder de pannen gebracht als echtgenote van Elegast! Zoals gezegd: eind goed, al goed!
1389	Nu wil ic corten dese dinc Men sleepte Eggheric ende hinc Ende alle die verraders mede Daer en halp saec noch bede Elegast bleef inder eere Dies dancti onsen heere Die coninc gaf hem eggerics wijf Si waren tsamen al haer lijf Dus moet god al onse saken Voor onse doot te goede maken Des gonne ons die hemelsche vader Nv segghet amen alle gader	Nu zal ik dit verhaal afronden. Men sleepte Eggeric achter het paard en hing hem op Samen met alle verraders. Geld noch gesmeek kon hen redden. Elegast werd in ere hersteld; Daarvoor dankte hij onze Heer. De koning gaf hem Eggerics vrouw; Ze bleven hun hele leven samen. Ik wens dat God op die manier alles Voor onze dood goed maakt; Dat de hemelse vader ons dat gunt. Zeg nu allemaal tezamen ‘Amen’.

Karel ende Elegast

De taal: middelnederlands

Herkomst en datering

Tekst en vertaling

Karel ende Elegast - Middelnederlands en modern Nederlands

A Inleiding. De verteller vraagt de aandacht van de toehoorders voor een waar gebeurd verhaal.

B Het begint op de avond vóór de belangrijke hofdag. Karel de Grote gaat slapen.In zijn slaap verschijnt een engel met een vreemde boodschap ...

C Karel besluit dan toch maar op pad te gaan. Zijn eerste zorg: hoe kom ik ongemerkt het kasteel uit ...?

D Zo, da's gelukt. Maar nu! Wat gaat Karel nu doen? Hij kent het gebied helemaal niet! Had hij nu maar een maatje!

E Foute boel! Dat ziet er helemaal verkeerd uit ...

F De eer gebiedt: een confrontatie is niet te vermijden ...

G Het duel kent geen duidelijke winaar ... Wat nu? Samenwerken? Maar dan wel op Karels voorwaarden. Hij is immers wel de sterkere gebleken.

H Mooi, die zwarte ridder blijkt de ondanks alles toch trouwe Elegast te zijn. Cadeautje! Geen gekke deal trouwens: inbreken bij Karels zus en zwager. Bij ontdekking blijft de scha(n)de voor Karel (Adelbrecht) beperkt. Nu alleen nog wat gereedschap ritselen ...

I Aankomst bij het kasteel. Karel (Adelbrecht) valt meteen door de mand ...

J Elegast is de meester-inbreker. Hij neemt 't voortouw. Eerst checken of de kust veilig is. Dat doet hij met behulp van de middeleeuwse onderzoekstechniek: toverkruid. Alarm: er is onraad ...

K Oké, dan toch maar inbreken! Karel (Adelbrecht) heeft het immers voor het zeggen ... Maar Elegast spreekt voor de zekerheid toch nog maar een toverspreuk uit ...

L 'Mooi, klus geklaard, opdracht van de engel uitgevoerd, wegwezen nu,' denkt Karel (Adelbrecht). Maar Elegast heeft zijn oog op een pronkstuk laten vallen. Dat wil hij - tot verdriet van Karel - nog even halen ...

M Zo, dat is duidelijk: Karel moest deze oneervolle inbraak uitvoeren om erachter te komen dat zijn zwager (!!!) een greep naar de macht wil doen en hem wil vermoorden. Maar hoe gaat hij die samenzwering ontmaskeren? Eerst maar eens kijken hoe Elegast dat zou aanpakken ...

N 't Is duidelijk: Elegast is hem, Karel, nog altijd trouw. Nu moet hij de zaakjes op het kasteel tijdens de hofdag opknappen. Eerst maar eens zien ongemerkt het kasteel binnen te komen en vervolgens een plan voor de ontmaskering maken.

O Het plan om de samenzweerders te pakken: met open armen ontvangen en niets laten blijken van waakzaamheid. Daarna overrompelen.

T Een hevige strijd volgt. Maar het recht zegeviert.

A Inleiding.
De verteller vraagt de aandacht van de toehoorders voor een waar gebeurd verhaal.

B Het begint op de avond vóór de belangrijke hofdag. Karel de Grote gaat slapen.
In zijn slaap verschijnt een engel met een vreemde boodschap ...

C Karel besluit dan toch maar op pad te gaan.
Zijn eerste zorg: hoe kom ik ongemerkt het kasteel uit ...?

D Zo, da's gelukt. Maar nu!
Wat gaat Karel nu doen? Hij kent het gebied helemaal niet!
Had hij nu maar een maatje!

G Het duel kent geen duidelijke winaar ... Wat nu? Samenwerken?
Maar dan wel op Karels voorwaarden. Hij is immers wel de sterkere gebleken.

H Mooi, die zwarte ridder blijkt de ondanks alles toch trouwe Elegast te zijn. Cadeautje!
Geen gekke deal trouwens: inbreken bij Karels zus en zwager.
Bij ontdekking blijft de scha(n)de voor Karel (Adelbrecht) beperkt.
Nu alleen nog wat gereedschap ritselen ...

J Elegast is de meester-inbreker. Hij neemt 't voortouw. Eerst checken of de kust veilig is.
Dat doet hij met behulp van de middeleeuwse onderzoekstechniek: toverkruid.
Alarm: er is onraad ...

K Oké, dan toch maar inbreken! Karel (Adelbrecht) heeft het immers voor het zeggen ...
Maar Elegast spreekt voor de zekerheid toch nog maar een toverspreuk uit ...

L 'Mooi, klus geklaard, opdracht van de engel uitgevoerd, wegwezen nu,' denkt Karel (Adelbrecht).
Maar Elegast heeft zijn oog op een pronkstuk laten vallen.
Dat wil hij - tot verdriet van Karel - nog even halen ...

M Zo, dat is duidelijk: Karel moest deze oneervolle inbraak uitvoeren om erachter te komen
dat zijn zwager (!!!) een greep naar de macht wil doen en hem wil vermoorden.
Maar hoe gaat hij die samenzwering ontmaskeren?
Eerst maar eens kijken hoe Elegast dat zou aanpakken ...

N 't Is duidelijk: Elegast is hem, Karel, nog altijd trouw.
Nu moet hij de zaakjes op het kasteel tijdens de hofdag opknappen.
Eerst maar eens zien ongemerkt het kasteel binnen te komen en vervolgens een plan voor de ontmaskering maken.